शेवटचा थेंब

मुशाफिरी कलाविश्वातली

शेवटचा थेंब

डच इतिहासात सतरावं शतक म्हणजे सुवर्णकाळ मानला जातो. या काळात डच मंडळींनी बऱ्याच क्षेत्रांमध्ये प्रचंड प्रगती केली. यामध्ये कलाक्षेत्राचाही समावेश होतो. या काळात एकाहून एक अशी कलाकार मंडळी उदयास आली. यापैकी एक कलाकार म्हणजे ज्युडिथ लिस्टर. दैनंदिन जीवनातली चित्रं, व्यक्तीचित्रं, स्थिर चित्रं रंगवण्यासाठी ती खास ओळखली जायची.

ज्युडिथ तिच्या आईवडिलांचं आठवं अपत्य होती. तिचे वडील मद्य बनवायचं काम करायचे. घरची परिस्थिती फारशी चांगली नव्हती. काही लोकांच्या मते घरची आर्थिक स्थिती बिकट झाल्यामुळंच ती कुटुंबाला मदत करण्यासाठी चित्रकलेकडं वळली. वडिलांचा मद्य बनवण्याचा व्यवसाय असल्यानं मद्य पिणाऱ्या लोकांना तिनं लहानपणापासूनच जवळून पाहिलं होतं.

खरंतर ज्युडिथ तिच्या हयातीमध्ये एक उत्कृष्ट चित्रकार म्हणून ओळखली जायची. पण तिच्या मृत्यूनंतर ती विस्मरणात गेली. यानंतर तिची चित्रं आणि ती १८९३ मध्येच प्रसिद्धीस आले.

वडील मद्य बनवत असल्यानं मद्यपी लोकांना तिनं जवळून पाहिलं होतं. लोकांच्या आयुष्यात दारुनं काय फरक पडतो ते तिनं प्रत्यक्ष अनुभवलं होतं. दारूचा परिणाम सुरु झाला की वर्तणुकीत होणारे बदल ती लहानपणापासूनच बघत आली होती. याच विषयावर तिनं काढलेलं एक प्रसिद्ध चित्र म्हणजे 'शेवटचा थेम्ब' !!

चित्रात आपल्याला दोन व्यक्ती दिसतात. दोघंही दारूच्या नशेत आहेत. एक गुलाबी रंगाचा पोशाख परिधान करणारा व्यक्ती उभा आहे तर काहीशी गडद जाम्भळी छटा असणारा कोट घालणारा व्यक्ती बसलेला आहे. उभ्या व्यक्तीनं आपला दारूचा प्याला पिऊन रिकामा केलेला आहे. बसलेल्या व्यक्तीच्या हातातलं दारूचं पात्र जवळपास संपलेलंच आहे, तो शेवटचा घोट घेताना दिसतोय. उभ्या व्यक्तीच्या हातात धूम्रपानाची कांडीही दिसते.

चित्रात आपलं लक्ष वेधून घेतो तो मध्यभागी असणारा मानवी सांगाडा. सांगाड्याच्या हातामध्ये अजून एक कवटी आहे. त्याच हातात एक जळत असणारी मेणबत्तीही आहे. मेणबत्ती संपत आलेली आहे. चित्रात पडणारा सारा प्रकाश त्या मेणबत्तीचाच प्रकाश आहे. सांगाडा बसून मद्य पिणाऱ्या व्यक्तीला निरखून पाहतोय. गम्मत म्हणजे आपल्या जवळच असणाऱ्या सांगाड्याचं दोघांनाही भान नाही आहे !! सांगाड्याच्या दुसऱ्या हातात वाळूचं घड्याळ आहे. त्यातला वेळ संपत आला आहे.

ज्युडिथनं हे चित्र १६३९ मध्ये काढलं होतं. खरंतर ह्या चित्रात दिसणाऱ्या दोन व्यक्ती आपल्याला ज्युडिथच्या अजून एका चित्रात दिसतात. त्या चित्राचं नाव आहे - 'merry trio' (आनंदी तिघं). Merry Trio ह्या चित्रात आपल्याला एकूण तिघं दिसतात. संध्याकाळची वेळ दिसते आणि त्यांची पार्टी नुकतीच सुरु झालेली दिसते. ह्या चित्रात ते आपला पहिलाच प्याला घेत आहेत असं वाटतं. हे चित्र (Merry Trio) म्हणजे The Last Drop ह्या चित्राचा पूर्वार्ध मानला जातो. Merry Trio मध्ये सुरु झालेल्या पार्टीचा शेवट The Last drop मध्ये पाहायला मिळतो. यातला महत्वाचा भाग म्हणजे त्यात आलेला सांगाडा.

काहींच्या मते हे चित्र जीवनातली क्षणभंगुरता दाखवते. संपलेली धूम्रपानाची कांडी आणि संपलेलं दारूचं पात्र जीवनातल्या ऐहिक सुखांचा शेवट दाखवतात. सतराव्या शतकात अटळ मृत्यू दाखवण्यासाठी सांगाडा हे प्रतीक वापरलं जायचं. त्यामुळं ह्या चित्रात मद्याच्या शेवटच्या थेंबात दंग असणाऱ्या लोकांच्या अवतीभवती असणारा अटळ मृत्यू दाखवला गेलाय.

८९ से मी X ७३.७ से मी आकाराचं तैलरंगात रंगवलं गेलेलं हे चित्र सध्या अमेरिकेमधल्या फिलाडेल्फिया म्युझियम ऑफ आर्ट या कलासंग्रहालयात आहे.  वरवर दैनंदिन जीवनातलं चित्र वाटणाऱ्या ह्या चित्रात खोल अर्थ आहे हे नक्की !!

- दुष्यंत पाटील

#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी

संदर्भ :

https://www.sartle.com/artwork/the-last-drop-judith-leyster

https://www.philamuseum.org/collections/permanent/102220.html

https://kweiseye.wordpress.com/tag/the-last-drop-analysis/

https://en.wikipedia.org/wiki/The_Last_Drop_(Leyster)

Image Credit:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Judith_Leyster,_Dutch_(active_Haarlem_and_Amsterdam)_-_The_Last_Drop_(The_Gay_Cavalier)_-_Google_Art_Project.jpg

Philadelphia Museum of Art [Public domain]