शंभर अश्व

ओळख कलाकृतींची

शंभर अश्व


१६८८ मध्ये इटलीमधल्या मिलान शहरात एका मुलाचा जन्म झाला.. घरची परिस्थिती चांगली होती.. त्यामुळं त्याला घरी खास शिकवणी सुरु करण्यात आली.. पुढं हा मुलगा पेंटिंग स्टुडिओमध्ये जाऊन चित्रकलाही शिकला.. वयाच्या १९ व्या वर्षी त्यानं ख्रिस्ती मिशनरी व्हायचं ठरवलं.. त्यानं मिशनरी लोकांच्या सोसायटीमध्ये प्रवेश केला..  मिशनरी कामासाठी त्याला चीनमध्ये पाठवण्यात आलं.. त्याला पाठवण्यात वेगळीकडं आलं होतं पण तो बीजिंगमध्ये येऊन पोहोचला.. तिथल्या सम्राटावर त्याची चांगलीच छाप पडली ती त्याच्या कलेतल्या प्रतिभेमुळं.. त्याचं नाव होतं गुइस्पी कॅस्टिगलिओने पण इथं चीनमध्ये त्यानं नविन नाव स्वीकारलं - 'लँग शायनिंग'.. बीजिंगमध्ये तो स्थायिक झाला ते जन्मभरासाठी !!

त्याची चित्रकला म्हणजे युरोपियन आणि चिनी चित्रकलेचं एक मिश्रण होतं.. चिनी लोकांना रूचतील असे बदल त्यानं युरोपियन शैलीत करत आपली कला तिथं सादर केली.. तिथल्या कलाकारांना त्यानं पाश्चात्य कलेतली कित्येक तंत्रं शिकवली.. व्यक्तिचित्रं आणि प्राण्यांची चित्रं ह्यासाठी तो प्रसिद्ध होता.. आज त्याची बहुतेक सारी चित्रं बीजिंग आणि ताईपेई इथल्या वस्तुसंग्रहालयात आहेत..

त्याचं एक सुप्रसिद्ध चित्र म्हणजे 'शंभर अश्व' !! शाई आणि रंग वापरून त्यानं हे चित्र रंगवलंय रेशमी कापडावर.. हे रेशमी कापड जवळपास ८ मीटर लांब होतं.. रेशमी कापडावर रंगकाम करणं अवघड होतं  कारण तिथं एकदा रंग दिला की पुन्हा त्यात बदल करणं शक्य नवहतं. आठ मीटर कापडावर रंगकाम करणं खरंच चिकाटीचं काम होतं आणि ह्या चित्रकाराला चित्र पूर्ण करण्यास तब्बल पाच वर्षे लागली..त्यात काही चूक होऊ नये म्हणून त्यानं तेच चित्र आधी कागदावर काढलं.. यात त्यानं शेडींगची पाश्चात्य तंत्रं वापरली आहेत.. पण चित्रासाठी सारं साहित्य चिनी आहे.. चित्रातले अश्व कमी जास्त अंतरावर आहेत हे भासवण्यासाठी त्यानं पाश्चात्य तंत्र वापरलंय.. चित्रामध्ये त्यानं शंभर अश्व वेगवेगळ्या स्थितीमध्ये दाखवले आहेत.. चित्रात आपल्याला बारीक सारीक तपशीलासह झाडं दिसत आहेत.. दूरचे डोंगर धूसर दिसत आहेत.. उजव्या बाजूला नदीही दिसत आहे.. 

भाग १  (डावीकडून पहिला)

भाग २ (डावीकडून दुसरा )

भाग ३ (डावीकडून तिसरा)

भाग ४ (उजवीकडचा )

हे चित्र चीनमधल्या चित्रकलेच्या इतिहासातली एक अजरामर कलाकृती बनलं !!

- दुष्यंत पाटील

#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी

संदर्भ:

https://archive.shine.cn/sunday/now-and-then/One-Hundred-Horses/shdaily.shtml

https://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/1991.134/

http://theme.npm.edu.tw/npmawards/langshining/pages/one_hundred_horses/en/index.html

http://www.comuseum.com/painting/masters/lang-shining/one-hundred-horses/

http://www.arthistoryarchive.com/arthistory/asian/Giuseppe-Castiglione.html

http://www.comuseum.com/painting/masters/lang-shining/one-hundred-horses/

चिनी टेरॅकोटा सैन्य

कुतूहल कलाविश्वातलं

चिनी टेरॅकोटा सैन्य

१९७४ मधली गोष्ट. चीनमधल्या 'झिआन्' नावाच्या शहराबाहेर काही लोक विहीर खोदत होते. विहीर खोदता खोदता त्यांना एक आश्चर्यकारक गोष्ट जमिनीत सापडली..

त्यांना मानवी आकाराचा युद्ध करण्यास सज्ज असणारा टेरॅकोटा मातीचा सैनिक त्यांना जमिनीत सापडला. त्यांनी सरकारी अधिकाऱ्यांना ही माहिती दिली.. मग काही काळात उत्खननतज्ञ मंडळी तिथं पोहोचली.. उत्खनन केल्यानंतर याठिकाणी जे काही सापडलं ते एक उत्खननातलं एक खूप मोठं आश्चर्य ठरणार होतं!!

या उत्खननात त्यांना अक्षरशः हजारो मातीचे सैनिक मिळाले. प्रत्येकाच्या चेहऱ्याची ठेवण वेगवेगळी,  चेहऱ्यावरचे हावभाव वेगवेगळे होते. या सैन्यात प्रत्येक सैनिकाची जागा आपापल्या हुद्द्याप्रमाणं ठरली होती. ह्या सैन्याचा आज जरी रंग गेला असला तरी एके काळी हे रंगवलेले होते याची कल्पना येते. उत्खननात त्यांच्या तलवारी, धनुष्यबाण आणि इतर शस्त्रंही सापडली आहेत. आपल्याला इथं मातीचे घोडे आणि लाकडी/सिरॅमिक रथही पाहावयास मिळतात.

काय होता हा सारा प्रकार? एवढ्या मोठ्या प्रमाणात मातीचं सैन्य कुणी, कधी आणि का बनवलं होतं?

हे सारं काम तब्बल 'सव्वादोन हजार'वर्षांपूर्वीचं होतं !! चीनच्या पहिल्या सम्राटानं हे सारं काम करवून घेतलं होतं. आपल्या कारकिर्दीत या सम्राटानं छोटी छोटी राज्यं एकत्र केली. राज्यांमध्ये बऱ्याच क्रांतिकारी सुधारणा घडवल्या. चीनची भिंत बांधण्याचा पहिला प्रयत्न ह्याच सम्राटानं केला!

वयाच्या तेराव्या वर्षी या सम्राटानं गादीवर येताच आपल्या कबरीचं काम सुरू केलं होतं. मृत्यूनंतरच्या जीवनामध्ये त्याला ह्या कबरीतल्या प्रतिकृती असणाऱ्या ह्या सैन्याची साथ मिळणार होती. जवळपास सात लाख कारागीर ही कबर बनवण्याचं काम कित्येक वर्षं करत होते असं मानण्यात येतं. सम्राटाच्या मृत्यूनंतर हे काम थांबवण्यात आलं.

या कबरीत जवळपास आठ हजार सैनिक असावेत असा अंदाज आहे. एका प्राचीन लेखाप्रमाणं - 'ह्या कबरीत राजवाड्यांच्या, कचेऱ्यांच्या प्रतिकृती आहेत. ह्यात नक्षीकाम असणारी बरीचशी मौल्यवान रत्नं, दुर्मिळ वस्तू आणि सुंदर नक्षीकाम असणारी भांडीही आहेत. त्या भागातल्या नद्या, झरे यांच्याही प्रतिकृती आहेत. पाणी दर्शवण्यासाठी पारा वापरला गेलाय.' आज कबरीत पारा सापडत नसला तरी तिथल्या मातीत पाऱ्याचं प्रमाण जास्त आढळलंय. यावरून प्राचीन लेखातल्या किमान काही गोष्टी तरी सत्य असल्याचं मानण्यात येतं. कबरीच्या आजूबाजूला प्रायोगिक तत्वावर खोदलेल्या खड्ड्यांमध्ये नर्तक, संगीत वादक मंडळी यांच्या आपली कला सादर करतानाच्या प्रतिकृती सापडल्या आहेत. नंतर मात्र हे खोदकाम थांबवण्यात आलं. प्राचीन कबर (खोदकाम न करता) जशी आहे त्या अवस्थेत ठेवणं योग्य असल्याचं सांगण्यात येतं. (खरंतर कबरीचं खोदकाम केलंच गेलेलं नाही, आजपर्यंतचं सारं उत्खनन आजूबाजूचंच आहे.)

ही कबर म्हणजे जगातलं खूप मोठं आश्चर्य आहे हे मात्र निश्चित !! 

- दुष्यंत पाटील

#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी

संदर्भ:

https://mymodernmet.com/terracotta-warriors/

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Terracotta_Army?wprov=sfla1

https://www.nationalgeographic.com/archaeology-and-history/archaeology/emperor-qin/

हे जग एक रंगभूमी आहे

ओळख कलाकृतींची

हे जग एक रंगभूमी आहे..

"हे सारं जग म्हणजे एक रंगभूमी आहे.." ह्या शब्दांनी सुरु होणार शेक्सपिअरच्या एका नाट्यातील जगप्रसिद्ध स्वगत आहे..  हे नाटक आहे 'as you like it'.. शेक्सपिअर जगाला रंगभूमीची उपमा देताना इथल्या माणसांची तुलना अभिनेत्यांशी करतो..  माणसाला इथं एक प्रकारे ७ भूमिका पार पाडाव्या लागतात..  १७९८ ते १८०१ च्या दरम्यान रॉबर्ट स्मर्क नावाच्या एका चित्रकारानं ह्या विषयावर एक चित्रमालिका काढली.. त्यानं माणसाच्या आयुष्यातल्या शेक्सपिअरनं सांगितलेल्या ७ अवस्थांवर ७ चित्रं काढली..

ह्या जगात प्रवेश केल्यानंतर माणूस पहिली भूमिका पार पाडतो ती लहान बाळाची..  बाळ संपूर्णपणे परावलंबी असते...  बाळ वरचेवर रडत असते आणि ते दाईच्या अंगावर ओकारीही करू शकते.. पहिल्या चित्रात आपल्याला दाईनं बाळाला घेतलेलं दिसतंय.. 

नंतरची भूमिका असते शाळकरी मुलाची.. बाळ असतानाचं स्वातंत्र्य आता संपून जातं.. आता  त्याची आयुष्यात शिस्त ह्या प्रकाराची ओळख होते.. शेक्सपिअरच्या काळातल्या शाळा खूप कडक असायच्या.. इच्छा असो व नसो ह्या वयात मुलांना शाळेत जावं लागायचं.. दुसऱ्या चित्रात आपल्याला शाळेत जाणारा मुलगा दिसतोय.. 

यानंतर आयुष्यातलं किशोर वय सुरु होतं.. हे वय असतं प्रेमकविता रचण्याचं.. शेक्सपिअरच्या काळात 'रोमिओ आणि ज्युलिएट' हे प्रेमिकांचे आदर्श होते.. तिसऱ्या चित्रात आपल्याला प्रेमकाव्य लिहिणारा किशोर दिसतोय.. 

पुढच्या वयाची तुलना शेक्सपिअरनं सैनिकांशी केलीये.. ह्या वयात माणूस गरम रक्ताचा असतो.. स्वतःची प्रतिमा बनवण्यासाठी तो धडपडत असतो.. या वयात त्याला युद्धाची आवड असते.. स्वभाव काहीसा बंडखोर वृत्तीचा असतो.. ह्या वयात माणूस महत्वाकांक्षी असतो आणि तो कसलीही जोखीम पत्करायला घाबरत नाही.. चौथ्या चित्रात आपल्याला एक सैनिक दिसतोय..

माणासाच्या या पुढच्या वयाची तुलना शेक्सपिअरनं न्यायमूर्तीशी केलीये.. आयुष्यात बरेच खडतर अनुभवांनी माणसाला आता शहाणपण आलेलं असतं.. पूर्वीसारखं आता गरम रक्त आणि बंडखोर वृत्ती राहिलेली नसते.. आयुष्यातल्या वास्तवाचा आता त्यानं स्वीकार केलेला असतो.. पाचव्या चित्रात आपल्याला अनुभवाचे बोल व्यक्त करणारी व्यक्ती दिसतीये..

या नंतरच्या वयात बऱ्याच समस्या सुरु होतात.. पूर्वीसारखा त्याला आदर आणि मान मिळत नाही.. स्वतःच्या चिंतांच्या विश्वात तो गुरफटून जातो.. आपण कसं दिसतो याकडंही तो आता फारसं लक्ष देत नाही.. या वयात त्याची स्मरणशक्तीही कमी होते.. ह्या वयात तो इतरांकडून चेष्टेचा विषय बनतो..  सहाव्या चित्रात आपल्याला ह्या वयातल्या व्यक्ती दिसताहेत..

ह्या नंतरचं वय म्हणजे आयुष्यातला शेवटचा टप्पा.. ह्या वयात माणूस पुन्हा एकदा परावलंबी बनतो.. त्याचा जगाशी संवाद एक प्रकारे थांबतो.. सातव्या चित्रात आपल्याला खूप वयोवृद्ध माणूस दिसतोय.. बाजूला टेबलवर औषधं दिसत आहेत.. टेबलच्या बाजूला कुबड्याही आहेत.. वयोवृद्ध माणसाचे डोळे काम करत नाहीयेत असं वाटतं..

ज्या कल्पकतेनं शेक्सपिअरनं माणसाच्या जीवनावर भाष्य केलं, त्याला ह्या चित्रकारानं कॅनव्हासवर आणताना न्याय दिला हे मानावं लागेल !!

- दुष्यंत पाटील
#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी
संदर्भ:

http://www.sl.nsw.gov.au/learning/shakespeares-seven-ages-man

https://www.thoughtco.com/shakespeares-seven-ages-of-man-2831433

https://www.revolvy.com/page/The-Seven-Ages-of-Man-%28painting-series%29

आराधना करणारा पुरूष

कुतूहल कलाविश्वातलं

आराधना करणारा पुरुष

प्राचीन सुमेरियामधली गोष्ट.. काळ सर्वसाधारण ४५०० ते ५००० वर्षांपूर्वीचा.. याकाळात सुमेरियामध्ये (म्हणजे आजच्या इराक मध्ये) वेगवेगळ्या देवतांची मंदिरे होती.. ह्या सुमेरियन लोकांची एक प्रथा होती - जेंव्हा दैनंदिन कामं करण्यामध्ये ही मंडळी व्यस्त असत तेंव्हा ते स्वतःच्या वतीनं मंदिरामध्ये एक छोटीशी मूर्ती ठेवत.. ही मूर्ती असायची देवाची आराधना करणाऱ्या माणसाची.. त्यांची अशी समजूत होती की मूर्तीचा मालक मंदिरात नसला तरी ही मूर्ती जोपर्यंत मंदिरात आहे तोपर्यंत देवाची आराधना चालूच राहील.. ह्या अशा मूर्ती फक्त श्रीमंत लोकांकडेच नव्हे तर सर्वसामान्य लोकांकडेही असायच्या..  ह्या मूर्ती खूप कठीण अशा खडकापासून बनवल्या जायच्या नाहीत.. तिथं विपुल प्रमाणात मिळणाऱ्या दगडापासून ह्या बनवल्या जायच्या.. ह्याचा अर्थ दीर्घ काळ टिकवण्याच्या उद्देशानं ह्या बनवल्या नव्हत्या.. इराकमध्ये ह्या मूर्ती भरपूर प्रमाणात सापडल्या आहेत..

आपण चित्रात दिलेल्या मूर्तीकडं थोडंसं जवळून पाहू.. आपल्याला जाणवणारी पहिली गोष्ट म्हणजे ही मूर्ती अगदी प्रमाणबद्ध, वास्तव माणसाशी जुळणारी अशी नाही आहे.. माणसाचे वेगवेगळे अवयव यात भौमितिक आकार वापरत दाखवण्याचा प्रयत्न केलाय.. उदा. केसांच्या ऐवजी लाटा दाखवण्यात आलेत..  दाढी आणि केस लाटांच्या स्वरूपात छातीपर्यंत आलेले दाखवले आहेत.. त्यामुळं ह्या माणसाची हनुवटी किंवा गळा आपल्याला दिसत नाही.. त्याचं डोकं काहीसं घनगोलाकार आहे.. भुवया अर्धवर्तुळाकृती आहेत.. ओठाच्या ऐवजी दोन आयत दाखवण्यात आलेले आहेत..  नाक अगदी त्रिकोणी आहे..  भुवयांखाली मोठे मोठे केलेले डोळे आहेत.. मोठमोठाले डोळे दीर्घकाळ चालणारी आराधना सुचवतात..

मूर्तीमधल्या माणसाचे दंड उरलेल्या हातापेक्षा जाड आहेत.. आराधना करण्यासाठी हात जोडलेले आहेत.. शरीराचा हातखालचा भाग दंडगोलाकृती दाखवला आहे.. आणि या दंडगोलातला वरचा निम्मा भाग गुळगुळीत आहे तर खालच्या निम्म्या भागावर उभ्या रेषा आहेत.. काही लोकांच्या मते ते कापड मेंढीच्या चामड्यापासून बनलंय.. हे खरं असेल तर ही मूर्ती एखाद्या पुजाऱ्याची असावी असं मानण्यात येतं..

अशा आराधना करणाऱ्या माणसांच्या वेगवेगळ्या आकाराच्या मूर्ती सापडल्या आहेत.. समाजात असणाऱ्या वेगवेगळ्या स्थानाप्रमाणं ह्या मूर्तींचे आकार लहान मोठे असावेत असं मानण्यात येतं.. आराधना करणाऱ्या पुरुष आणि स्त्री अशा दोघांच्याही मूर्ती आढळून येतात.. काही काही मूर्तींवर त्या ज्या व्यक्तीला दर्शवितात त्यांच्याविषयी (म्हणजेच मूर्तींच्या मालकांविषयी) थोडक्यात माहिती कोरण्यात आलेली आहे.

ही मूर्ती सध्या न्यूयॉर्क मधल्या  The Metropolitan Museum of Art मध्ये आहे. 

- दुष्यंत पाटील

#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी

संदर्भ:

https://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/40.156/

https://anmriblog.wordpress.com/2014/10/23/standing-male-worshiper/

तराजू घेतलेली स्त्री

ओळख कलाकृतींची

तराजू घेतलेली स्त्री

सतराव्या शतकातला एक महान डच चित्रकार म्हणजे 'वेर्मीर' . 'तराजू घेतलेली स्त्री' हे त्याचं खोल अर्थ असणारं चित्र.

ह्या चित्रात निळं जॅकेट घातलेली एक स्त्री खोलीच्या कोपऱ्यात एका टेबलासमोर एकटीच उभी आहे. तिच्या उजव्या हातात एक (रिकामाच असणारा) तराजू आहे आणि ती खाली पाहत तो तराजू स्थिर होण्याची वाट बघत आहे. खोलीच्या मागील भिंतीवर तिच्या मागे, गडद रंगातलं 'अंतिम न्यायनिवाडा' (The last judgement) या विषयावरचं एक पेंटिंग आहे.  तिच्या समोरच एक आरसाही आहे. एक निळ्या रंगाचे कापड, दागिन्यांच्या उघडलेल्या पेट्या, दोन मोत्यांच्या माळा आणि एक सोनेरी साखळी आपल्याला टेबलवर दिसते. ह्या स्त्रीच्या चेहऱ्यावर एक प्रकारचे निर्विकार भाव दिसतात अन् एक प्रकारची मानसिक शांती जाणवते.

ह्या चित्राला अर्थ प्राप्त होतो ते मागे भिंतीवरच्या चित्रामुळं. ते चित्र आहे 'अंतिम न्यायनिवाडा' या विषयावरचं. तराजूचं आणि न्यायनिवाड्याचं एक खास नातं आहे. दोन्हींमध्ये समतोलाला प्रचंड महत्व आहे. ख्रिस्ती धर्माप्रमाणं या अंतिम न्यायनिवाड्याच्या दिवशी परमेश्वर प्रत्येकानं केलेल्या पापपुण्याप्रमाणं प्रत्येकाला न्याय देतो. स्त्रीच्या डोक्याच्या उजव्या बाजूला भिंतीवर टांगलेल्या चित्राच्या आत आपल्याला पुण्यकर्म केलेले लोक दिसतात तर डाव्या बाजूला पाप केल्यानं शिक्षा मिळालेले लोक दिसतात. स्त्रीच्या समोर भौतिक वैभवाचं प्रतीक असणार्‍या गोष्टी आहेत. आणि तिच्या मागं पापपुण्याप्रमाणं परमेश्वराकडून होणार्‍या न्यायनिवाड्याचं प्रतीक आहे; ह्या अंतिम न्यायनिवाड्याचं भान ठेवत ती तराजूमध्ये (भौतिक जीवनात) समतोल साधण्याचा प्रयत्न करत आहे. 

हे चित्र सध्या आहे वॉशिंग्टन (अमेरिका) इथल्या नॅशनल गॅलरी ऑफ आर्ट या वस्तुसंग्रहालयात.

- दुष्यंत पाटील
#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी
संदर्भ:

https://artsandculture.google.com/asset/woman-holding-a-balance/-wHFDKu7-mhjtQ

https://www.nga.gov/collection/art-object-page.1236.html

https://en.wikipedia.org/wiki/Woman_Holding_a_Balance

https://www.khanacademy.org/humanities/monarchy-enlightenment/baroque-art1/holland/v/vermeer-woman-with-balance