मुशाफिरी कलाविश्वातली
हिज मास्टर्स व्हॉइस
(एच. एम. व्ही.)
'फ्रान्सिस बॅरॉड' हा इंग्रज चित्रकार तसा असामान्य किंवा प्रतिभावंत म्हणून मुळीच ओळखला जात नाही. पण त्याचं एक चित्र मात्र अक्षरश: अजरामर झालं !! या चित्राचं नाव होतं 'हिज मास्टर्स व्हॉइस'.
फ्रान्सिस आपल्या वडिलांप्रमाणंच चित्रकार होतं. त्याचं लंडनमध्ये एका चांगल्या महाविद्यालयात कलेचं शिक्षणही झालं होतं. त्याचा मार्क हा भाऊदेखील चित्रकारच होता. नाट्यगृहात मंचावर सेट उभे करताना सेट जिवंत करण्यासाठी योग्य त्या प्रकारे तो चित्रं रंगवायचा. हा मार्क ब्रिस्टॉलला काम करायचा आणि तिथं त्याचं एक कुत्रंही होता. या कुत्र्याचं नाव होता 'निप्पर'.
दुर्दैवानं मार्क तरुण वयातच वारला. ब्रिस्टॉलला त्याच्यासोबत एक कुत्रंही होतं. त्याची आर्थिक स्थिती तशी वाईटच होती. या मार्कचं बरंचंसं सामान आणि तो कुत्रा मग फ्रान्सिसकडं आला. या सामानात एक फोनोग्राफ आणि मार्कच्या आवाजातले काही रेकॉर्डिंग्जदेखील होते.
फ्रान्सिस कधी कधी त्या फोनोग्राफवर मार्कच्या आवाजातले रेकॉर्डिंग्ज लावायचा. आणि तो कुत्रा फोनोग्राफच्या हॉर्नकडं (त्यामधून येणाऱ्या आपल्या मालकाच्या आवाजामुळं) एकसारखं बघत राहायचा. हे दृश्य फ्रान्सिसच्या मनावर एक प्रकारचा ठसा उमटवायचं. १८८७ मध्ये मार्कचा मृत्यू झाला होता. आणि पुढं १८९५ मध्ये त्या कुत्र्यानंही प्राण सोडले.
आपला स्वर्गवासी भाऊ आणि फोनोग्राफमधून भावाचा आवाज येताना ते लक्ष देऊन पाहणारं त्याचं कुत्रं हे फ्रान्सिसच्या चित्रकार मनाला साद घालत होते. १८९८/९९ च्या दरम्यान फ्रान्सिसनं फोनोग्राफ ऐकतानाचं कुत्र्याचं एक चित्र काढलं. चित्राला शीर्षक दिलं - 'फोनोग्राफ ऐकत आणि पाहत असताना कुत्रा'. पण नंतर त्यानं चित्राचं नाव बदलून 'त्याच्या मालकाचा आवाज' (His Master’s Voice) असं नवीन नाव दिलं.
आता फ्रान्सिसला एक चित्र कुठंतरी विकून पैसे मिळवायचे होते. त्यानं आपलं चित्र रॉयल अकॅडेमीमध्ये प्रदर्शित करण्याचा बराच प्रयत्न केला पण त्याला काही यश मिळालं नाही. मग त्यानं आपलं चित्र नियतकालिकांमध्ये देण्याचाही प्रयत्न केला. पण तिथंही त्याचं चित्र घ्यायला कुणी हो म्हणेना. ते कुत्रं काय करतंय हे चित्र बघणाऱ्यांपैकी कुणालाच कळणं शक्य नाही असं सारे लोक त्याला सांगायचे ! पण तो काही आशा सोडायला तयार नव्हता. फ्रान्सिस 'एडिसन बेल' नावाच्या एका फोनोग्राफ बनवणाऱ्या कंपनीकडं आपलं चित्र विकण्याचा प्रयत्न करू लागला. तिथं "कुत्री फोनोग्राफ ऐकत नाहीत" असं उत्तर त्याला मिळालं.
फ्रान्सिसनं आपल्या चित्रात फोनोग्राफच्या हॉर्नचा रंग काळा दाखवला होता. त्याला कुणीतरी सल्ला दिला की त्या चित्रात जर हॉर्नचा रंग सोनेरी (म्हणजे पितळेच्या हॉर्नचा रंग) दाखवला तर त्याचं चित्र अजून सुंदर दिसलं असतं. आणि त्यामुळं ते चित्र विकलं जाण्याची शक्यता वाढणार होती.
आता फ्रान्सिस फोनोग्राफचं पितळी हॉर्न असणारं मॉडेल शोधू लागला. नव्यानंच स्थापन झालेल्या एका 'ग्रामोफोन' नावाच्या कंपनीमध्ये तो आपलं चित्र घेऊन गेला. त्यानं तिथल्या मॅनेजरला आपलं चित्र दाखवलं आणि एक विनंती केली. त्याला काही काळासाठी त्या कंपनीतलं एक पितळी हॉर्न असणारं फोनोग्राफ चित्रासाठी मॉडेल म्हणून हवं होतं. मॅनेजरनं ते चित्र एकदा पाहिलं आणि त्याला ते चित्र विक्रीसाठी उपलब्ध आहे का ते विचारलं.फ्रान्सिसनं अर्थातच होकार दिला. खरंतर या कंपनीचा प्रॉडक्ट फोनोग्राफ नसून ग्रामोफोन होता. दोन्हींमध्ये थोडासा फरक होता. मॅनेजरनं त्याला चित्रामध्ये फोनोग्राफऐवजी ग्रामोफोन दाखवता येईल का ते विचारलं.फ्रान्सिस आपलं चित्र विकलं जावं यासाठी त्या चित्रात बदल करायला तयार होता !!
'फ्रान्सिस बॅरॉड' हा इंग्रज चित्रकार तसा असामान्य किंवा प्रतिभावंत म्हणून मुळीच ओळखला जात नाही. पण त्याचं एक चित्र मात्र अक्षरश: अजरामर झालं !! या चित्राचं नाव होतं 'हिज मास्टर्स व्हॉइस'.
फ्रान्सिस आपल्या वडिलांप्रमाणंच चित्रकार होतं. त्याचं लंडनमध्ये एका चांगल्या महाविद्यालयात कलेचं शिक्षणही झालं होतं. त्याचा मार्क हा भाऊदेखील चित्रकारच होता. नाट्यगृहात मंचावर सेट उभे करताना सेट जिवंत करण्यासाठी योग्य त्या प्रकारे तो चित्रं रंगवायचा. हा मार्क ब्रिस्टॉलला काम करायचा आणि तिथं त्याचं एक कुत्रंही होता. या कुत्र्याचं नाव होता 'निप्पर'.
दुर्दैवानं मार्क तरुण वयातच वारला. ब्रिस्टॉलला त्याच्यासोबत एक कुत्रंही होतं. त्याची आर्थिक स्थिती तशी वाईटच होती. या मार्कचं बरंचंसं सामान आणि तो कुत्रा मग फ्रान्सिसकडं आला. या सामानात एक फोनोग्राफ आणि मार्कच्या आवाजातले काही रेकॉर्डिंग्जदेखील होते.
फ्रान्सिस कधी कधी त्या फोनोग्राफवर मार्कच्या आवाजातले रेकॉर्डिंग्ज लावायचा. आणि तो कुत्रा फोनोग्राफच्या हॉर्नकडं (त्यामधून येणाऱ्या आपल्या मालकाच्या आवाजामुळं) एकसारखं बघत राहायचा. हे दृश्य फ्रान्सिसच्या मनावर एक प्रकारचा ठसा उमटवायचं. १८८७ मध्ये मार्कचा मृत्यू झाला होता. आणि पुढं १८९५ मध्ये त्या कुत्र्यानंही प्राण सोडले.
आपला स्वर्गवासी भाऊ आणि फोनोग्राफमधून भावाचा आवाज येताना ते लक्ष देऊन पाहणारं त्याचं कुत्रं हे फ्रान्सिसच्या चित्रकार मनाला साद घालत होते. १८९८/९९ च्या दरम्यान फ्रान्सिसनं फोनोग्राफ ऐकतानाचं कुत्र्याचं एक चित्र काढलं. चित्राला शीर्षक दिलं - 'फोनोग्राफ ऐकत आणि पाहत असताना कुत्रा'. पण नंतर त्यानं चित्राचं नाव बदलून 'त्याच्या मालकाचा आवाज' (His Master’s Voice) असं नवीन नाव दिलं.
आता फ्रान्सिसला एक चित्र कुठंतरी विकून पैसे मिळवायचे होते. त्यानं आपलं चित्र रॉयल अकॅडेमीमध्ये प्रदर्शित करण्याचा बराच प्रयत्न केला पण त्याला काही यश मिळालं नाही. मग त्यानं आपलं चित्र नियतकालिकांमध्ये देण्याचाही प्रयत्न केला. पण तिथंही त्याचं चित्र घ्यायला कुणी हो म्हणेना. ते कुत्रं काय करतंय हे चित्र बघणाऱ्यांपैकी कुणालाच कळणं शक्य नाही असं सारे लोक त्याला सांगायचे ! पण तो काही आशा सोडायला तयार नव्हता. फ्रान्सिस 'एडिसन बेल' नावाच्या एका फोनोग्राफ बनवणाऱ्या कंपनीकडं आपलं चित्र विकण्याचा प्रयत्न करू लागला. तिथं "कुत्री फोनोग्राफ ऐकत नाहीत" असं उत्तर त्याला मिळालं.
फ्रान्सिसनं आपल्या चित्रात फोनोग्राफच्या हॉर्नचा रंग काळा दाखवला होता. त्याला कुणीतरी सल्ला दिला की त्या चित्रात जर हॉर्नचा रंग सोनेरी (म्हणजे पितळेच्या हॉर्नचा रंग) दाखवला तर त्याचं चित्र अजून सुंदर दिसलं असतं. आणि त्यामुळं ते चित्र विकलं जाण्याची शक्यता वाढणार होती.
आता फ्रान्सिस फोनोग्राफचं पितळी हॉर्न असणारं मॉडेल शोधू लागला. नव्यानंच स्थापन झालेल्या एका 'ग्रामोफोन' नावाच्या कंपनीमध्ये तो आपलं चित्र घेऊन गेला. त्यानं तिथल्या मॅनेजरला आपलं चित्र दाखवलं आणि एक विनंती केली. त्याला काही काळासाठी त्या कंपनीतलं एक पितळी हॉर्न असणारं फोनोग्राफ चित्रासाठी मॉडेल म्हणून हवं होतं. मॅनेजरनं ते चित्र एकदा पाहिलं आणि त्याला ते चित्र विक्रीसाठी उपलब्ध आहे का ते विचारलं.फ्रान्सिसनं अर्थातच होकार दिला. खरंतर या कंपनीचा प्रॉडक्ट फोनोग्राफ नसून ग्रामोफोन होता. दोन्हींमध्ये थोडासा फरक होता. मॅनेजरनं त्याला चित्रामध्ये फोनोग्राफऐवजी ग्रामोफोन दाखवता येईल का ते विचारलं.फ्रान्सिस आपलं चित्र विकलं जावं यासाठी त्या चित्रात बदल करायला तयार होता !!
Francis Barraud [Public domain]
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:His_Master%27s_Voice.jpg
१८९९ च्या सप्टेंबर महिन्यात ग्रामोफोन कंपनीनं फ्रान्सिसला एक पत्र पाठवलं. या पत्रात एक प्रस्ताव होता. फ्रान्सिसच्या चित्रासाठी ग्रामोफोन कंपनी त्याला ५० पौंड्स आणि चित्राच्या साऱ्या स्वामित्व हक्कांसाठी त्याला अजून ५० पौंड्स द्यायला तयार होती. फ्रान्सिसनं प्रस्तावाला पटकन होकार दिला !!
१९०० च्या जानेवारीमध्ये हे चित्र ग्रामोफोनच्या जाहिरातींमध्ये सर्वत्र दिसू लागलं !!
फ्रान्सिसनं उर्वरित आयुष्याचा बराचसा भाग ग्रामोफोन कंपनीच्या मागणीप्रमाणं या चित्राच्या प्रतिकृती बनवण्यात घालवला !! फ्रान्सिसच्या मृत्यूनंतरही इतर कलाकारांनी ह्या चित्राच्या प्रतिकृती बनवण्याचं काम केलं. पुढं १९२१ मध्ये ग्रामोफोन कंपनीनं 'एच एम व्ही' (हिज मास्टर्स व्हॉइस) नावाची संगीत विकण्यासाठी दुकानं सुरु केली.
हे 'एच. एम. व्ही.' हे त्या चित्रावरूनच आलं होतं !!
१९०० च्या जानेवारीमध्ये हे चित्र ग्रामोफोनच्या जाहिरातींमध्ये सर्वत्र दिसू लागलं !!
फ्रान्सिसनं उर्वरित आयुष्याचा बराचसा भाग ग्रामोफोन कंपनीच्या मागणीप्रमाणं या चित्राच्या प्रतिकृती बनवण्यात घालवला !! फ्रान्सिसच्या मृत्यूनंतरही इतर कलाकारांनी ह्या चित्राच्या प्रतिकृती बनवण्याचं काम केलं. पुढं १९२१ मध्ये ग्रामोफोन कंपनीनं 'एच एम व्ही' (हिज मास्टर्स व्हॉइस) नावाची संगीत विकण्यासाठी दुकानं सुरु केली.
हे 'एच. एम. व्ही.' हे त्या चित्रावरूनच आलं होतं !!
- दुष्यंत पाटील
#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी
संदर्भ:
#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी
संदर्भ:
No comments:
Post a Comment