मुशाफिरी कलाविश्वातली
दारा शिकोहच्या लग्नातली मिरवणूक
मुघल
घराण्यांपैकी शांत, कलाप्रेमी आणि विद्वान असणारं
एक व्यक्तिमत्व म्हणजे दारा शुकोह. मुघल
सम्राट शाह जहानचा दारा
शिकोह हा सर्वात मोठा
मुलगा होता. त्याला तत्वज्ञानाची आवड होती. त्याचं
एक महत्वाचं योगदान म्हणजे त्यानं उपनिषदांचं पर्शियन भाषेत करवून घेतलेलं भाषांतर.
खरंतर शाह जहानला वाटायचं की आपल्यानंतर दारा
शिकोह यानंच गादीवर यावं. शाह जहानच्या थोरल्या
मुलीलाही असंच वाटायचं. पण
प्रत्यक्षात काही वेगळंच घडलं.
दारा
शुकोह याचं लग्न नात्यातलीच
मुघल राजकन्या नादिरा बानू हिच्याशी झालं.
दारा शिकोहचं आपल्या पत्नीवर प्रचंड प्रेम होतं. इतर मुघल सम्राटांप्रमाणं
त्यानं अनेक लग्ने केली
नाहीत. आपल्या पत्नीशी तो अखेरपर्यंत एकनिष्ठ
राहिला. कलेवर प्रचंड प्रेम असल्यानं त्यानं लग्नानंतर आपल्या पत्नीला सुंदर चित्रांचा एक संग्रह भेट
म्हणून दिला होता. मुघल
शैलीमधल्या वेगवेगळ्या विषयांवरच्या कलापूर्ण अशा चित्रांमुळं
हा संग्रह आजही प्रसिद्ध आहे.
दारा शिकोहचं
लग्न त्याची आई मुमताज महल हिनं १७३१ मध्ये नादिरा बानू हिच्याशी ठरवलं होतं. पण नंतर
हे लग्न होण्याआधीचा मुमताजचा मृत्यू झाला. शाहजहानचं आपली पत्नी मुमताज हिच्यावर प्रचंड
प्रेम होतं. असं म्हणतात की तिच्या मृत्यूनंतर तो इतका दुःखाच्या खाईत गेला की एका
वर्षात त्याचे सारे केस पांढरे झाले, पाठीला बाक आला आणि चेहरा जर्जर झाला. अशा परिस्थितीत
शाहजहानची थोरली मुलगी (म्हणजे दारा शिकोहची बहीण) जहानारा बेगम हिनं शाहजहानला धीर
देण्याचा, त्याला दुःखातून बाहेर आणण्याचा बराच प्रयत्न केला. कुटूंबातलं
वातावरण आनंदी करण्यासाठी तिनं दार शिकोहचं लग्न प्रचंड थाटामाटात करायचं ठरवलं.
दारा शिकोहचं
लग्न मुघल घराण्यातल्या लग्नांपैकी एक प्रचंड खर्च करून केलेलं लग्न मानलं जातं. दारा
शिकोहच्या बहिणीनं या लग्नात (आजच्या काळातल्या हिशोबानं) तब्बल चोवीस कोटी रूपये खर्च
केले !! राजघराण्यांमधल्या वेगवेगळ्या लोकांना, सरदार मंडळींना मौल्यवान भेटी देण्यासाठी
तिनं यातले बरेचसे पैसे खर्च केले होते. वधूकडच्या (नादिरा बानू) मंडळींनी वेगवेगळ्या
भेटींच्या स्वरूपात (आजच्या काळातल्या हिशेबाप्रमाणं) तब्बल बारा कोटी रुपये खर्च केले.
दारा शिकोहचं
लग्न, त्याची थाटामाटातली मिरवणूक या विषयांवर मुघल काळातल्या चित्रकारांनी बरीच चित्रं
काढली. सोबत दिलेलं चित्र हे याच विषयावरचं एक सुप्रसिद्ध असणारं चित्र. यात दारा शिकोहची
मोठ्या थाटामाटात आलेली मिरवणूक दाखवण्यात आलेली आहे.
दारा शिकोह
आणि वरपक्षाची मंडळी आल्यानंतर वधूपक्षाची मंडळी त्यांचं स्वागत करताना दिसत आहेत.
वारपक्षाची बहुतेक सारी मंडळी घोड्यांवरून येताना दिसतीये. मिरवणुकीत सर्वात पुढं,
चित्राच्या मध्यभागी तपकिरी रंगाच्या घोड्यावर दारा शिकोह दिसतोय. त्याच्या चेहऱ्यावर
मोत्यांचा सहेरा दिसतो. त्यानं भरजरी, चमकदार कुडता परिधान केलाय आणि गळ्यात
मोत्यांची माळही घातलेली आहे. मागं सम्राट शाहजहान दिसतोय. शाहजहानच्या डोक्यामागं
तो सम्राट आहे हे दाखवण्यासाठी एक प्रकारचं तेजोवलय दाखवलंय. डोळे दिपवून टाकणारी आतषबाजी
पार्श्वभूमीला दाखवण्यात आली आहे. मुघल विवाहसोहळ्यातलं हे एक वैशिष्ट्य असायचं. चित्रात
डावीकडं वरच्या बाजूला वरपक्षाच्या स्त्रिया हत्तीवरून येताना दिसत आहेत. हत्तीवर बसून
नगारे वाजवणारे लोकही बाजूलाच दिसतात. उजव्या बाजूला वधूपक्षाचे लोक संगीताच्या साथीनं
वरपक्षाचं स्वागत करत आहेत. रात्रीची वेळ असल्यानं प्रकाशासाठीही बऱ्याच लोकांनी मेणबत्या
घेतल्या आहेत. उजव्या बाजूला खाली एक मुलगा
संगीतावर नाच करताना दिसतोय. मुघल चित्रकारांना चित्रात खूप सारी माणसे दाखवायला आवडायची.
या चित्रातही आपल्याला बरेच लोक दिसतात. दोन्ही पक्षांच्या लोकांनी दागदागिने वापरलेले
दिसतात.
दारा शिकोहच्या
लग्नातला थाटमाट चित्रकारानं प्रभावीरित्या दाखवण्याचा प्रयत्न केलाय. चित्रात उठावदार
रंगांचा वापर करण्यात आलेला आहे. यात सोनेरी रंग बऱ्याच प्रमाणात वापरण्यात आलाय. हे
चित्र मुघल शैलीचा वापर करून काढण्यात आलंय. सध्या हे चित्र दिल्लीमधल्या राष्ट्रीय
वस्तुसंग्रहालयात आहे. हे चित्र ३८० सेमी X ५८५.८ सेमी इतक्या आकाराचं आहे. चित्राचा
काळ १७४० ते १७५० या दरम्यानचा आहे. ह्या चित्राच्या चित्रकाराचं नाव आहे हाजी मटनी.
- दुष्यंत पाटील
#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी
संदर्भ :
Image Credit:
National Museum
[Public domain]
No comments:
Post a Comment