बाफ़ुऑनचं मंदिर - भाग १ (त्रिमितीय चित्रकोडं)

कुतूहल कलाविश्वातलं 

बाफ़ुऑनचं मंदिर - भाग १ (त्रिमितीय चित्रकोडं) 

१९९५ मधली गोष्ट - फ्रेंच पुरातत्वतज्ञांची एक टीम एका प्राचीन मंदिराच्या पुनर्बांधणीसाठी कंबोडियात जमली होती. त्या मंदिरासाठी वापरले गेलेले दगड इतस्ततः विखुरलेले होते. हे मंदिर जवळपास सव्वानऊशे ते साडेनऊशे इतकी वर्षं जुनं होतं. मंदिरासाठी वापरल्या गेलेल्या दगडांची संख्या ३,००,००० इतकी होती. खरंतर, हे मंदिर शतकानुशतके अस्थिर बनत गेलं होतं. कारण, एकतर या मंदिरातल्या दगडांचं वजन जास्त होतं आणि दुसरं म्हणजे वालुकाश्मांनी बनलं असल्यानं यात खूप पाणी साचून राहत होतं. मंदिराचा पाया अजून भक्कम असायला हवा होता. काही दशकांपूर्वी त्यातले सारे दगड बाहेर काढण्यात आले होते. ह्याच दगडांनी मंदिर पुन्हा बांधायचं होतं. पण कंबोडियात सुरु झालेल्या नागरी युध्दामुळं हे काम १९७५ मध्ये थांबवणात आलं होतं.

मंदिराच्या पुनर्बांधणीचा हा प्रकल्प १९६० च्या दशकातच सुरु झाला होता. हे 'बाफ़ुऑन' या नावानं ओळखलं जाणारं मंदिर एके काळचं कंबोडियामधल्या सर्वात महान मंदिरांपैकी एक. पण काही कारणानं ते अस्थिर बनत गेलं. १९६० मध्ये फ्रेंच पुरातत्वतज्ञाच्या टीमनं ह्या मंदिराच्या पुनर्बांधणीचं काम हाती घेतलं. हे मंदिर पुन्हा भक्कम प्रकारे बांधण्याचा एकच मार्ग होता. मंदिरातले सारे दगड बाहेर काढणं, काँक्रीटचा पाया तयार करणं आणि मग सारे दगड  मूळच्या ठिकाणी रचत पूर्ण मंदिर पुन्हा बांधणं.

प्रकल्पाच्या योजनेप्रमाणं मंदिरातले सारे दगड बाहेर काढण्यात आले. या दगडांना ओळखण्यासाठी एका बाजूला हलकासा रंग देण्यात आला. एका मास्टरप्लॅनवर या दगडांची नोंद करण्यात येत होती. संपूर्ण मंदिराचे दगड बाहेर काढल्यानंतर या दगडांची संख्या जवळपास ३,००,००० बनली. हे सारे दगड २५ एकरच्या क्षेत्रात पसरले गेले होते. या कामाला कित्येक वर्षे लागली. १९७५ मध्ये मात्र कंबोडियामध्ये नागरी युद्ध सुरु झाल्यानं हे काम थांबवण्यात आलं. आणि ह्या नागरी युद्धाच्याच दरम्यान प्रकल्पाचा मास्टरप्लॅन गायब झाला!!

Image Credit: Photo: Marcin Konsek / Wikimedia Commons (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:2016_Angkor,_Angkor_Thom,_Baphuon_(17).jpg)

आता १९९५ मध्ये फ्रेंच टीम पुन्हा एकदा कामाला लागली. मास्टरप्लॅन नसल्यानं आता हे तीन लाख दगड एकत्र लावून मंदिर कसं बनवायचं हे प्रचंड अवघड असं कोडं होतं. पण काही गोष्टी या फ्रेंच टीमच्या बाजूनं होत्या. यातल्या प्रत्येक दगडावर प्रचंड प्रमाणात कोरीव काम होतं. याचा फायदा आजूबाजूचे दगड शोधण्यासाठी नक्कीच होणार होता. दुसरं म्हणजे यातल्या प्रत्येक दगडाचं मंदिराच्या रचनेत स्वतःचं असं खास स्थान होतं. प्रत्येक दगडाची मापं, आकार वेगवेगळे होते. यामुळं एखाद्या ठिकाणी चुकून वेगळाच दगड बसवून चालणारच नव्हतं.

Image Credit
Jean-Pierre Dalbéra from Paris, France [CC BY 2.0 (https://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Le_Baphuon_(Angkor)_(6832283873).jpg

यानंतर अविरतपणे १६ वर्षं काम करत पुरातत्वतज्ञांच्या या टीमनं जगातलं सर्वात मोठं त्रिमितीय 'जिगसॉ पझल' पूर्णपणे सोडवलं. मंदिराच्या पुनर्बांधणीचं काम २०११ मध्ये संपलं. हे मंदिर सर्वांसाठी खुलं करण्यासाठीच्या कार्यक्रमात कंबोडियाच्या राजासोबत फ्रेंच पंतप्रधानही हजार होते. यानंतर ह्या मंदिराला जगभरातून लाखो पर्यटक भेट देऊ लागले !!

- दुष्यंत पाटील

#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी

संदर्भ:

https://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-14005258

https://web.archive.org/web/20060507030824/http://www.cambodianonline.net/angkorwat518.htm

https://www.orientalarchitecture.com/sid/19/cambodia/angkor/bapuon-temple

https://en.wikipedia.org/wiki/Baphuon