डाॅक्टर

मुशाफिरी कलाविश्वातली

डाॅक्टर

काल झालेल्या 'डाॅक्टर' दिनाच्या साऱ्या डाॅक्टर मंडळींना शुभेच्छा !!

१८७७ ची गोष्ट. इंग्लंडमध्ये फिलिप नावाच्या एका मुलाला एक गंभीर आजार झाला होता. त्याच्या वडिलांचं नाव होता ल्यूक फिल्ड्स. त्याच्यावर उपचार करत होते डॉक्टर मुरे. आजार गंभीर होता आणि मुलगा वाचण्याची शक्यता नव्हती. पण डॉक्टरांनी आपल्यावतीनं सारे प्रयत्न करण्यात काहीही कसर सोडली नव्हती. रुग्ण असणारा मुलगा त्या वर्षी नाताळच्या दरम्यान एके सकाळी वारला.

पण डॉक्टरांचं ते रुग्णाविषयीचं समर्पण, निष्ठा यांचा मुलाच्या वडिलांवर कायमचा प्रभाव पडला. ते इंग्लंडमधले एक सुप्रसिद्ध चित्रकार होते. 

यानंतर बऱ्याच वर्षांनी १८९० मध्ये 'सर ल्यूक फिल्ड्स' यांना एक काम मिळाले. त्यांना 'नॅशनल गॅलरी ऑफ ब्रिटिश आर्ट' साठी स्वत:च विषय निवडून एक चित्र काढायचं होतं. ह्या चित्रात त्यांना सामाजिक वास्तववाद (social realism) दाखवायला सांगितलं होता. ह्या कामाचे त्यांना ३००० पौंड्स मिळाले होते. ही रक्कम त्याकाळात बऱ्यापैकी मोठी होती. पण त्यांनी ह्या चित्रासाठी ही रक्कम कमीच वाटली.

फिल्ड्स यांना आपल्या काळात डॉक्टर कसे असायचे ते चित्रातून दाखवायचं होतं. फिल्ड्स यांच्या डोक्यात हा विषय लगेचच आला होता. पण त्यांनी या चित्रावर काम करायला सुरुवात केली नाही. जवळपास ३-४ वर्षांनी गॅलरीवाले लोक मागं लागल्यानंतर त्यांनी चित्र काढण्यासाठी हालचाल सुरु केली.

फिल्ड्स यांनी मॉडेल म्हणून स्वत:च्या कुटुंबाचाच (आणि स्वत:चा) वापर करायचं ठरवलं. फिल्ड्सनं आपल्या मित्रांना डॉक्टर म्हणून वापरताना चेहरा मात्र स्वत:चे जुने फोटो पाहत स्वत:शी मिळताजुळता काढला. रुग्ण म्हणून स्वत:च्या मुलीला मॉडेल बनवलं. रुग्णाची आई म्हणून एका व्यावसायिक मॉडेलचा वापर केला.

'फिल्ड्स' यांच्या परिवाराचं मूळ मासेमारीशी संबंधित होतं. त्यांचे वडील समुद्रात काम करायचे. त्यांची स्मृती म्हणून 'फिल्ड्स' यांनी चित्रात एक मासेमारीचं जाळंही दाखवलं.

File Page URL: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Doctor_Luke_Fildes_crop.jpg

Attribution : Luke Fildes [Public domain]

दिव्याचा प्रकाश दोनच व्यक्तींवर स्पष्टपणे पडताना दाखवलाय - एक म्हणजे डॉक्टर आणि दुसरी रुग्ण मुलगी. टेबलावरचा औषध आणि कप यापासून डॉक्टर दूर पाहत आहेत. त्यांचं थेट रुग्नाकडं लक्ष आहे. रुग्णासाठी बेड बनवलाय तो दोन खुर्च्यांचा वापर करून. पांढऱ्या रंगाचा night dress घातलेल्या त्या मुलीच्या अंगावर निस्तेज रंगाचं पांघरून आहे. तिचे केस विस्कटलेले असून डावा हात लटकताना दिसतोय. रुग्ण मुलगी शांततेत झोपलेली दिसतीये. उजव्या बाजूला मागं तिचे आई वडील दिसत आहेत. प्रकाश नसल्यानं ते स्पष्ट दिसत नाहीत. वडील उभे आहेत तर आई टेबलावर डोकं ठेवून बसलेली दिसत आहे.  वडिलांनी आपला डावा हात आधार देण्यासाठी आईच्या खांद्यावर ठेवला आहे. पण त्यांचं लक्ष मात्र डॉक्टरांच्याकडे आहे. एकूणच हे सारं दृश्य आर्थिक परिस्थिती फारसी चांगली नसणाऱ्या घरातलं आहे. घरातलं फर्निचर अगदी साध्या प्रकारचं आहे.
हे चित्र प्रदर्शित झाल्यानंतर प्रचंड लोकप्रिय झालं. विशेषतः डॉक्टर मंडळींना हे चित्र खूपच आवडलं. चित्रातल्या डॉक्टरांच्या समर्पणामुळं, रुग्णाला समजून घेण्याच्या हावभावांमुळं या चित्राला खास महत्व होतं. अमेरिका आणि ब्रिटन यांच्या पोस्टाच्या तिकिटांवरही हे चित्र नंतर आलं.

- दुष्यंत पाटील
#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी
संदर्भ:

http://medhum.med.nyu.edu/view/10350
https://www.tate.org.uk/art/artworks/fildes-the-doctor-n01522
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Doctor_(painting)