ओळख कलाकृतींची
हवेच्या पंपातल्या पक्ष्यावरचा प्रयोग
अठराव्या शतकाचं एक वैशिष्ट्य होतं. या काळात युरोपमध्ये विज्ञानाच्या क्षेत्रात माणसाच्या बुध्दिमत्तेनं उत्तुंग झेप घेतली होती. हा काळ 'age of reason, age of enlightenment' अशा नावानंही ओळखला जातो. ह्या काळात विज्ञानाला जवळपास देवच मानण्यात यायचं.
या काळात विज्ञान इतिहास घडवत होतं. ह्या काळातला एक नाट्यमय प्रसंग इंग्रज चित्रकार राईट यानं आपल्या एका चित्रात दाखवलाय. 'राईट' हा अठराव्या शतकातला एक गाजलेला इंग्रज चित्रकार. या चित्राबरोबर त्यानं चित्रांचा एक वेगळाच प्रकार सुरू केला. हा प्रकार म्हणजे genre painting (दैनंदिन जीवनातल्या प्रसंगांचं चित्रण), portrait painting (व्यक्तिचित्रं) आणि history painting (ऐतिहासिक दृश्यांचं चित्रण) यांचं एक मिश्रण होतं.
या चित्रात त्यानं एक शास्त्रीय प्रयोग चालू असल्याचं दाखवलंय. हा प्रयोग एका घरामध्ये चालू आहे. आर्थिक स्थिती चांगली असणाऱ्या व्यक्तीचं हे घर दिसतं. चित्राच्या मध्यभागी आपल्याकडे पाहणारा लाल कपड्यांमधला माणूस हा प्रयोग करतोय. एक काचेच्या हंडीमधली हवा काढून तो तिथं निर्वात पोकळी तयार करतोय. ही पोकळी करण्यासाठी तो हवेच्या पंपचा वापर करतोय. या काचेच्या हंडीमधल्या पोकळीत एक पक्षी आहे. तो पक्षी जवळपास मरणाच्या दारात आहे. या पक्ष्याचा जीवन/मृत्यू प्रयोग करणाऱ्याच्या हातात आहे.
या चित्राचं एक वैशिष्ट्य म्हणजे चित्रातल्या वेगवेगळ्या व्यक्तींच्या चेहऱ्यांवर दाखवलेले गेलेले उत्कृष्ट हावभाव! पक्ष्याचे हाल बघून उजवीकडच्या मुलीला दुःख अनावर झालंय. तिचे वडील तिला जीवनाच्या कठोरतेची जाणीव करून देत तिला समजावत आहेत. प्रयोग करणारा माणूस निश्चयी दिसतो, पक्ष्याच्या मृत्यूनं त्याला काही फरक पडत नाही. त्याला प्रयोगातून निष्कर्ष काढायचा आहे. भावनांपेक्षा तर्क या ठिकाणी त्याला महत्वाचा आहे. डावीकडं एक प्रेमी युगुल आहे, ते एकमेकांच्या सहवासात मग्न दिसतात. त्यांना ना प्रयोगाशी काही देणंघेणं आहे, ना पक्ष्याच्या मृत्यूशी. हा प्रसंग पाहून अंतर्मुख झालेला एक व्यक्तीही आपल्याला या चित्रात उजवीकडं दिसतेय आणि प्रयोगानं उत्कंठा वाढलेला एक युवकही आपल्याला चित्रात डावीकडं दिसतोय.
चित्रकारानं मेणबत्तीच्या प्रकाशाचा वापर करत ह्या प्रसंगाताली नाट्यमयता वाढवली आहे. दिवसाच्या उजेडात इतकी नाट्यमयता कदाचित येऊ शकली नसती.
विज्ञानाच्या इतिहासातला एक नाट्यमय प्रसंग दाखवणारं हे चित्र चित्रकलेच्या इतिहासातही अजरामर ठरलं !
- दुष्यंत पाटील
#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी
संदर्भ:
➤ https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/art/great-works/great-works-an-experiment-on-a-bird-in-the-air-pump-1768-183-x-244-cm-joseph-wright-of-derby-2369978.html
➤ https://www.nationalgallery.org.uk/paintings/joseph-wright-of-derby-an-experiment-on-a-bird-in-the-air-pump
हवेच्या पंपातल्या पक्ष्यावरचा प्रयोग
अठराव्या शतकाचं एक वैशिष्ट्य होतं. या काळात युरोपमध्ये विज्ञानाच्या क्षेत्रात माणसाच्या बुध्दिमत्तेनं उत्तुंग झेप घेतली होती. हा काळ 'age of reason, age of enlightenment' अशा नावानंही ओळखला जातो. ह्या काळात विज्ञानाला जवळपास देवच मानण्यात यायचं.
या काळात विज्ञान इतिहास घडवत होतं. ह्या काळातला एक नाट्यमय प्रसंग इंग्रज चित्रकार राईट यानं आपल्या एका चित्रात दाखवलाय. 'राईट' हा अठराव्या शतकातला एक गाजलेला इंग्रज चित्रकार. या चित्राबरोबर त्यानं चित्रांचा एक वेगळाच प्रकार सुरू केला. हा प्रकार म्हणजे genre painting (दैनंदिन जीवनातल्या प्रसंगांचं चित्रण), portrait painting (व्यक्तिचित्रं) आणि history painting (ऐतिहासिक दृश्यांचं चित्रण) यांचं एक मिश्रण होतं.
या चित्रात त्यानं एक शास्त्रीय प्रयोग चालू असल्याचं दाखवलंय. हा प्रयोग एका घरामध्ये चालू आहे. आर्थिक स्थिती चांगली असणाऱ्या व्यक्तीचं हे घर दिसतं. चित्राच्या मध्यभागी आपल्याकडे पाहणारा लाल कपड्यांमधला माणूस हा प्रयोग करतोय. एक काचेच्या हंडीमधली हवा काढून तो तिथं निर्वात पोकळी तयार करतोय. ही पोकळी करण्यासाठी तो हवेच्या पंपचा वापर करतोय. या काचेच्या हंडीमधल्या पोकळीत एक पक्षी आहे. तो पक्षी जवळपास मरणाच्या दारात आहे. या पक्ष्याचा जीवन/मृत्यू प्रयोग करणाऱ्याच्या हातात आहे.
या चित्राचं एक वैशिष्ट्य म्हणजे चित्रातल्या वेगवेगळ्या व्यक्तींच्या चेहऱ्यांवर दाखवलेले गेलेले उत्कृष्ट हावभाव! पक्ष्याचे हाल बघून उजवीकडच्या मुलीला दुःख अनावर झालंय. तिचे वडील तिला जीवनाच्या कठोरतेची जाणीव करून देत तिला समजावत आहेत. प्रयोग करणारा माणूस निश्चयी दिसतो, पक्ष्याच्या मृत्यूनं त्याला काही फरक पडत नाही. त्याला प्रयोगातून निष्कर्ष काढायचा आहे. भावनांपेक्षा तर्क या ठिकाणी त्याला महत्वाचा आहे. डावीकडं एक प्रेमी युगुल आहे, ते एकमेकांच्या सहवासात मग्न दिसतात. त्यांना ना प्रयोगाशी काही देणंघेणं आहे, ना पक्ष्याच्या मृत्यूशी. हा प्रसंग पाहून अंतर्मुख झालेला एक व्यक्तीही आपल्याला या चित्रात उजवीकडं दिसतेय आणि प्रयोगानं उत्कंठा वाढलेला एक युवकही आपल्याला चित्रात डावीकडं दिसतोय.
चित्रकारानं मेणबत्तीच्या प्रकाशाचा वापर करत ह्या प्रसंगाताली नाट्यमयता वाढवली आहे. दिवसाच्या उजेडात इतकी नाट्यमयता कदाचित येऊ शकली नसती.
विज्ञानाच्या इतिहासातला एक नाट्यमय प्रसंग दाखवणारं हे चित्र चित्रकलेच्या इतिहासातही अजरामर ठरलं !
- दुष्यंत पाटील
#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी
संदर्भ:
➤ https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/art/great-works/great-works-an-experiment-on-a-bird-in-the-air-pump-1768-183-x-244-cm-joseph-wright-of-derby-2369978.html
➤ https://www.nationalgallery.org.uk/paintings/joseph-wright-of-derby-an-experiment-on-a-bird-in-the-air-pump
No comments:
Post a Comment