बाफ़ुऑनचं मंदिर - भाग २ (मंदिराची रचना)

कुतूहल कलाविश्वातलं

बाफ़ुऑनचं मंदिर - भाग २ (मंदिराची रचना)

कंबोडियामधलं शिवाला समर्पित केलेलं हे एक प्राचीन मंदिर !! या मंदिराच्या गाभाऱ्यात शिवलिंग आहे. या मंदिराच्या पुनर्बांधणीविषयी आपण मागच्या भागात पाहिलं.

हे मंदिर पूर्वी आज जसं दिसतंय त्यापेक्षा बरंच वेगळं दिसायचं. १२९६-१२९७ च्या दरम्यान चीनचा सम्राट तिमूर खान याच्या एका दूतानं ह्या मंदिराला भेट दिली होती. त्यानं लिहिलंय,
"ह्या मंदिरावर कांस्यस्तंभ (bronze tower) असल्यासारखे वाटतात आणि हे एक अद्भुतरम्य दृश्य आहे."

मंदिराच्या शिखरावर त्याकाळी कांस्य आवरण असावे असं दिसते.

कंबोडियामधल्या इतर बऱ्याचशा मंदिरांसारखं हे मंदिर प्रतिकारूपात मेरु पर्वत दाखवतं. (हिंदू कल्पनेप्रमाणं मेरु पर्वत देवांचं वसतिस्थान आह. आणि हा पर्वत विश्वाच्या केंद्रस्थानी आहे.) मंदिर उंच पिरॅमिडसारखं आहे. मंदिराभोवतीची कुंपणं मेरु पर्वताभोवतीच्या पर्वतरांगा दाखवतात तर तलाव सागर दाखवतात. मंदिराची दक्षिण-उत्तर रुंदी १०० मीटर आहे तर लांबी (पूर्व पश्चिम) १२० मीटर आहे. शिखराशिवाय मंदिराची उंची ३४ मीटर आहे  तर शिखरासकट ती ५० मीटर होते.

मंदिराचं मुख्य प्रवेशद्वार (गोपुरम्) पूर्वेला आहे. हे प्रवेशद्वार भव्य असून यात खूप साऱ्या हिंदू देवता कोरलेल्या आहेत. या प्रवेशद्वारापासून मंदिराकडे जाणारा वालुकाश्मांचा बनलेला एक परत आहे. हा पथ जमिनीपासून थोड्या उंचीवर आहे. मुख्य प्रवेशद्वार आणि मंदिर यांच्या मध्ये खोलीसारखं एक विश्रांतीस्थान आहे. या ठिकाणी भिंतींवर प्राणी, शिकारी आणि योद्धे कोरलेले आहेत. परत ज्या ठिकाणी संपतो तिथं दक्षिण बाजूला एक तलाव आहे. मंदिराच्या आवारात दोन ग्रंथालयाचे अवशेषही आहेत. मंदिराच्या दुसऱ्या बाजूला (म्हणजे पश्चिमेला) दुसरं एक प्रवेशद्वार आहे. बुद्धाची अाडवी असणारी भव्य मूर्ती याच बाजूला आहे.

Image credit:
Leon petrosyan [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)]
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Baphuon2012.jpg

(पंधराव्या शतकात ह्या मंदिराचं  बौद्धधर्मीय मंदिरात रूपांतर करण्यात आलं. बुद्धाची एक भव्य अशी आडवी प्रतिमा करण्यात आली. ही प्रतिमा ८ मीटर उंच तर जवळपास ६० मीटर लांब आहे. ही प्रतिमा बनवण्यासाठीचा 'वालुकाश्म' मंदिराच्या दगडांमधून घेऊनच वापरण्यात आला आहे.)

Image Credit:
Diego Delso [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)]
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Baphuon,_Angkor_Thom,_Camboya,_2013-08-16,_DD_28.jpg

या मंदिराच्या भिंतींवर खूप कोरीव काम आहे. यातलं बरंचंसं काम वास्तववादी आहे तर बरंचंसं काल्पनिक आहे. या कोरीव कामात आपल्याला कमळाची फुलं, जंगली प्राणी आणि त्यांचे शिकारी, युद्ध करणारी माणसं पाहायला मिळतात. पुराणकथांमधले प्रसंग, रामायणासारख्या महाकाव्यातले प्रसंगही इथं दिसतात. मंदिराच्या वरच्या भागात (पिरॅमिडच्या वर) ३६ मी X ४२ मी आकाराचा गाभारा आहे. हा जसाच्या तसा आज उपलब्ध नाही. यामध्ये मंदिरातलं सर्वात महत्वाचं असणारं शिवलिंग आहे.

Image credit:
Diego Delso [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)]
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Baphuon,_Angkor_Thom,_Camboya,_2013-08-16,_DD_14.jpg

११ व्या शतकाच्या मध्यात राजा 'उदयादित्यवर्मन (दुसरा)' यानं  हे मंदिर बांधलं. साम्राज्याची राजधानी 'अंजीर थोम' इथं त्यानं हे मंदिर बांधलं. राजाचा राजवाडा आणि नंतरच्या काळात बांधलं गेलेलं सुप्रसिद्ध बौध्दधर्मीय 'बेयाॅन मंदिर' यांच्या मधोमध हे मंदिर आहे.

- दुष्यंत पाटील

#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी

संदर्भ:

https://www.siemreap.net/visit/angkor/temples/baphuon/

http://www.theangkorguide.com/cgi-bin/MasterFrameReunion.cgi?http%3A//www.theangkorguide.com/text/part-two/angkorthom/baphuon.htm

https://en.wikipedia.org/wiki/Baphuon