ऍनिमेशन - शंभर वर्षांपूर्वीचं

कुतूहल कलाविश्वातलं

ऍनिमेशन - शंभर वर्षांपूर्वीचं

टी व्ही वरच्या कार्टून चॅनेल्समुळं आता द्विमितीय ऍनिमेशन हा प्रकार नित्याचाच झालाय. आजच्या युगात संगणकाच्या मदतीनं हे ऍनिमेशन अगदी सहजासहजी करता येतं. पण जवळपास शंभर वर्षांपूर्वीही असंच ऍनिमेशन असणारे चित्रपट यायचे. संगणकाचा जन्म व्हायलाच अजून बराच अवकाश होता. कसं व्हायचं या काळात ऍनिमेशन?

चित्रातल्या वस्तूंची स्थानं बदलत जाणारी चित्रं एकामागोमाग एक दाखवून आपल्याला हालचालीचा आभास करता येतो. पण ही चित्रं एका सेकंदाला १०-१२ पेक्षा जास्त दाखवायला हवीत. एखादी वस्तू 'अ' या ठिकाणाहून 'ब' या ठिकाणी जाताना दाखवण्यासाठी आपण १२ चित्रं काढलीत आणि पहिल्या चित्रात वस्तू अ या ठिकाणी दाखवून प्रत्येक चित्रात ही वस्तू थोडीशी पुढं सरकवत बाराव्या चित्रात ब या ठिकाणापर्यंत नेली व ही १२ चित्रं जर आपण एकाच सेकंदात दाखवलीत तर आपल्याला ती वस्तू 'अ' या ठिकाणाहून 'ब' पर्यंत जात असतानाच्या हालचालीचा भास होतो. हेच ऍनिमेशनचं मूळ तत्त्व आहे आणि शंभर वर्षांपूर्वीच्या चित्रपटातही ऍनिमेशन दाखवताना नेमकं हेच तत्त्व वापरलं जायचं.

प्रत्येक सेकंदासाठी १२ कॅनव्हास घेऊन पूर्ण चित्रं काढायची झाली तर चित्रपट बनवणं हे प्रचंड कष्टाचं काम होणार होतं. ऍनिमेशन करणारी मंडळी त्याऐवजी एक शक्कल लढवत. एकदा चित्रपटाचा, त्यातल्या चित्रांचा वेळेसहित  आराखडा ठरला की चित्रपटातली महत्त्वाची चित्रं (key scenes) काढली जायची.

आता हे लोक प्रत्येक सीनमधले स्तर (layers) ठरवायचे. उदा. एखाद्या सीनमध्ये पार्श्वभूमीला जंगल  असून पुढच्या बाजूला काही बसलेले पण फारशी हालचाल न करणारे प्राणी आणि सर्वात पुढं खूप हालचाल करणारे प्राणी असायचे. अशा वेळी प्रत्येक चित्रामध्ये तीच पार्श्वभूमी पुन्हा पुन्हा काढणं म्हणजे फुकटचं काम वाढवण्याचा प्रकार होता. ही मंडळी चित्रं काढण्यासाठी पारदर्शक प्लॅस्टिकच्या शीट्स वापरायची. पारदर्शक शीट्स वापरण्याचं कारण म्हणजे चित्रं काढलेल्या शीट्स एकामागोमाग ठेवल्या तर ते एकच चित्र दिसायचं. पार्श्वभूमीचं चित्र तेच ठेवून समोरच्या बाजूची चित्रं बदलणं मग शक्य व्हायचं. गम्मत म्हणजे हे लोक चित्रपटातल्या एक एक सेकंदाचं प्लॅनिंग करायचे आणि प्रत्येक सेकंदात किती पारदर्शक शीट वापरायच्या, कुठल्या शीटमध्ये काय चित्र ठेवायचं याचे सारे तपशील असायचे. अशा प्रकारामुळं पार्श्वभूमीचं चित्रं एकदाच काढलं की ते बराच वेळ चित्रपटात वापरलं जायचं.

या प्लास्टिकच्या शीट्सना 'सेल' असं म्हणायचे. त्यामुळं ऍनिमेशनच्या या पारंपारिक पद्धतीला सेल ऍनिमेशन असंही म्हटलं जातं.

एकदा ही सारी चित्रं प्लॅनप्रमाणं काढून झाली की एकमेकांवर ठेवून प्लॅनप्रमाणं त्यांचे फोटो घेतले जायचे. चित्रपटातल्या पात्रांचे संवाद आणि त्यांच्या ओठांच्या हालचाली यामध्ये ताळमेळ असणंही गरजेचं होतं. हे सगळं काम एक प्रकारे द्रविडी प्राणायाम होतं. पण खूप साऱ्या कलाकारांच्या मदतीनं ऍनिमेशनचे चित्रपट बनायचे आणि ते चालायचेसुद्धा !!
- दुष्यंत पाटील
#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी
संदर्भ:
https://conceptartempire.com/cel-animation/

https://www.futurelearn.com/courses/explore-animation/0/steps/12225

https://en.wikipedia.org/wiki/Traditional_animation