मराटचा मृत्यु

मुशाफिरी कलाविश्वातली

मराटचा मृत्यू

१७८९ च्या दरम्यान फ्रान्समध्ये क्रांती झाली. जुलुमी राजाची सत्ता क्रान्तिकारक लोकांनी उलथावून टाकली. यानंतर फ्रान्स एक प्रजासत्ताक बनले.

यानंतरची १७९३-९४ ही वर्षे फ्रान्सच्या इतिहासात 'दहशतीची कारकीर्द' (The reign of Terror) म्हणून ओळखली जातात. हा काळ अंधारमय आणि रक्तरंजित आहे.  टोकाचे विचार असणाऱ्या क्रान्तिकारकांच्या हातात या काळात सत्ता गेली. फ्रान्समध्ये झालेल्या क्रांतीशी एकनिष्ठ नसल्याचा नुसता संशय आला तरी हे क्रांतिकारक संशयित व्यक्तीला मृत्युदंड देत ! क्रांतिकारकांच्या मते क्रांती सुरक्षित राहणं गरजेचं होतं. क्रांती सुरक्षित ठेवण्यासाठी जर काही जीव घ्यावे लागणार असतील तर ते अर्थातच चालणार होतं !

जो क्रान्तिकारकांचा गट फ्रान्सवर राज्य करायचा तो स्वत:ला 'The committee of public safety' असं म्हणवून घ्यायचा. ह्या कमिटीनं बरेचसे नवीन कायदे केले. खरंतर त्यांना 'दहशत' हेच अधिकृत सरकारी धोरण बनवायचं होतं.

या काळात फ्रान्समध्ये प्रचंड दहशतीचं वातावरण निर्माण झालं. प्रत्येक व्यक्ती आपण कुणाशी बोलतोय आणि काय बोलतोय याचा क्षणोक्षणी विचार करू लागला. क्रान्तिकारकांच्या विरुद्ध केलेल्या एखाद्या छोट्याशा वक्तव्याचा अर्थ होता मृत्युदंड !! काही वेळेला या कायद्याचा गैरवापरही व्हायला लागला. आपल्याला नको असणाऱ्या लोकांना क्रान्तिकारक ह्या कायद्याच्या आधारे संपवू लागले. या दहशतीच्या काळात तब्बल १७००० लोकांना अधिकृतरीत्या मृत्युदंड देण्यात आला !! आणि अधिकृत नोंद नसणाऱ्या बळींची तर गणनाच नाही. अटक केलेल्या २ लाख लोकांपैकी कित्येक जण तुरुंगातच मरण पावले. कित्येक लोकांना रस्त्यांवर बडवून बडवून ठार करण्यात आलं !

या क्रान्तिकारक मंडळींमधला एक महत्वाचा नेता म्हणजे मराट. ज्वलंत भाषेत लिखाण करण्यासाठी, तळागाळातल्या लोकांसाठी लढण्यासाठी तो प्रसिद्ध होता. क्रान्तिकारकांचाच 'जिरोंडीन' नावाचा दुसरा एक (काहीसा मवाळ) गट होता. या गटाच्या तत्वज्ञानाशी मराटचे वाकडे होते. 'जिरोंडीन लोक' मराटला फ्रेंच प्रजासत्ताकाचे शत्रूच वाटायचे !

जानेवारी १७९३ मध्ये फ्रान्सचा राजा १६ वा लुई याला मृत्युदंड दिल्यानंतर जिरोंडीन लोकांवरची त्याची टीका अजूनच विखारी होत गेली. त्याचा जिरोंडीन लोकांविषयी वाटणारा द्वेष वाढतच गेला. जिरोंडीन लोकांना मारण्याचाही प्रयत्न त्यानं सुरु केला. जिरोंडीन लोकही त्याच्याशी लढले. मराटवर खटलाही चालला पण तो त्यातून निर्दोषपणे सुटला.

पण नंतर जिरोंडीन लोकांचा पाडाव करण्यात मराट यशस्वी ठरला. यानंतर मराटला त्वचेचा विकार झाला. त्याला बाथटबमध्ये औषधी पाण्यात सतत पडावं लागत असे. त्याचं घराबाहेर जाणं खूपच कमी होत गेलं.

शार्लोट कॉर्डे नावाची एक पंचवीस वर्षांची फ्रेंच तरुणी मात्र मराटच्या कृत्यांनी अस्वस्थ झाली होती. जिरोंडीन लोकांचं तत्वज्ञान तिला मनापासून पटायचं. किंबहुना जिरोंडीन लोकांचं तत्वज्ञानच फ्रान्सला वाचवू शकेल असा तिचा विश्वास होता. मराटला ठार केलं तरच फ्रान्स वाचू शकेल असं तिला वाटायला लागलं. तिच्या मते मराट हा फ्रान्स प्रजासत्ताकासाठी धोका बनला होता आणि देशभरात चालू असणारी हिंसा त्याच्या मृत्यूनंच संपू शकणार होती.

९ जुलै १७९३ ला कॉर्डे थोर लोकांची चरित्रं असणारं एक पुस्तक हातात घेऊन पॅरिसला आली. हॉटेलमध्ये एक खोली घेऊन ती तिथं राहायला लागली. तिनं स्वयंपाकघरात वापरण्याचा ६ इंची चाकू खरेदी केला. तिनं "कायदा आणि शांती यांचे मित्र असणाऱ्या फ्रेंच लोकांना" उद्देशून लिहायला सुरुवात केली. यात तिनं आपण करणार असणाऱ्या खुनाचा हेतू स्पष्ट केला. खरंतर सर्व जनतेसमोर त्याला ठार मारण्याची तिची इच्छा होती. पण आजारामुळं तो आता घरीच असायचा, त्यामुळं तिला आपली योजना बदलावी लागली.

१३ जुलै १७९३ ला ती सकाळी उशिरा मराटच्या घरी गेली. काही जिरोंडीन लोकांच्या बंड करण्याच्या योजनेविषयी माहिती असल्याचा तिनं दावा केला. पण तिला घरी प्रवेशच देण्यात आला नाही. त्याच दिवशी संध्याकाळी तिनं पुन्हा एकदा त्याच्या घरी जाण्याचा प्रयत्न केला. यावेळी तिला घरी प्रवेश मिळाला. मराट नेहमीप्रमाणं बाथटबमध्येच होता. तिनं सांगितलेल्या जिरोंडीन बंडखोरांची नावं त्यानं लिहून घ्यायला सुरुवात केली.  इतक्यात तिनं चाकू काढला आणि त्याच्या छातीत खुपसला !!

१७ जुलै १७९३ ला (म्हणजे चारच दिवसांनी) कॉर्डेलाही मृत्यदंड देण्यात आला.

जॅकस डेव्हिड नावाच्या चित्रकारानं सोबतच्या चित्रात मराटच्या मृत्यूचं चित्र दाखवलंय. त्यानं मराटला हुतात्मा बनवलंय. चित्रात सजावटीसाठीच्या काहीच वस्तू दिसत नाहीत. चित्रात दिसणाऱ्या प्रत्येक गोष्टीचं काहीतरी प्रयोजन आहे. प्रसंगाचे सारे तपशील आपल्याला चित्राच्या खालच्या निम्म्या भागात दिसतात. वरच्या निम्म्या भागात काहीच नाहीये. एक प्रकारे या दोन्ही भागांनी समतोल साधला गेलाय. चित्रात सारे मवाळ प्रकारचे रंग वापरले गेलेत.

चित्राच्या विषयामुळं पाश्चात्य कलेच्या इतिहासात हे चित्र पुढं अजरामर झालं.

- दुष्यंत पाटील

#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी

संदर्भ:

🍀https://www.history.com/this-day-in-history/charlotte-corday-assassinates-marat

🍀https://www.ducksters.com/history/french_revolution/reign_of_terror.php

🍀https://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Paul_Marat

🍀https://en.wikipedia.org/wiki/Charlotte_Corday

🍀https://en.wikipedia.org/wiki/The_Death_of_Marat

🍀https://blogs.warwick.ac.uk/giulialasen/entry/visual_analysis/