कुतूहल कलाविश्वातलं
आफ्रिकेतले मुखवटे
आफ्रिकेतील जमातींमध्ये बऱ्याचशा प्रथा आहेत. तिथल्या वेगवेगळ्या देशांमध्ये असणाऱ्या लोकांच्या प्रथांमध्ये वेगवेगळेपण असले तरी साऱ्या लोकांमध्ये एक समानता आहे - मुखवट्यांच्या वापराची.
वेगवेगळ्या धार्मिक विधींच्या वेळी हे लोक वेगवेगळे मुखवटे परिधान करतात. त्यांच्या समजुतीप्रमाणं मुखवटे धारण केल्यानंतर मुखवटाधारक व्यक्तीच्या देहात ज्याचा मुखवटा आहे ती देवता (किंवा पितर किंवा एखादी शक्ती वगैरे) संचारते. अशा विधींच्या दरम्यान बऱ्याचदा ठराविक संगीताची साथ असते. हे मुखवटे काही निवडक लोकच परिधान करु शकतात. अंगात देवता/शक्ती वगैरे संचारल्यानंतर ठराविक मंडळी त्यांच्याशी संवाद साधू शकतात. जन्म, वयात येणं, विवाह, अंत्यविधी अशा प्रसंगी होणाऱ्या विधींमध्ये हे मुखवटे येतातच, पण नृत्याचा सामाजिक कार्यक्रम, युध्दाआधीचे विधी अशा प्रसंगीही हे मुखवटे वापरले जातात. असे मुखवटे बनवणाऱ्या कलाकारांना त्यांच्या समाजात विशेष मान असतो. ही मुखवटे बनवण्याची विद्या पिढ्यान् पिढ्या बापाकडुन मुलांकडे जात राहते.
हे मुखवटे आफ्रिकेतल्या लोकांची खरीखुरी पारंपारिक कला आहे. लाकूड, पितळ, तांबे वगैरेपासुन हे मुखवटे बनवतात. त्यांना वेगवेगळे रंग दिले जातात. त्यांचे आकार वास्तववादी नसतात. ज्या शक्ती/देवतेचा तो मुखवटा असेल त्या शक्ती/देवतेला व्यक्त करणारा तो मुखवटा असतो. उदा. मुखवट्याला असणारी म्हैशीची शिंगे ताकत दर्शवतात. हे मुखवटे मानवी चेहरा, पशूचा चेहरा (किंवा दोन्हींचं मिश्रण) दर्शवितात.
विसाव्या शतकाआधी गोऱ्या लोकांनी कृष्णवर्णीय मंडळींच्या या कलेची हेटाळणी केली. वास्तववादी नसल्यानं या कलेला कमी दर्जाचं लेखण्यात आलं. पण विसाव्या शतकात एक स्पॅनिश कलाकार आफ्रीकेतल्या कलेच्या शैलीनं भारावून गेला - त्याचं नाव पाब्लो पिकासो. पिकासोनं या कलेतून बऱ्याच गोष्टी उचलल्या. आधुनिक कलेवर (modern art) या आफ्रिकन कलेचा बराच प्रभाव आहे - ते आपण नंतर पाहूच. (आपण यातले बरेचशे मुखवटे, त्यातली कला, त्यांचा हेतु हे सारं आपण नंतर पाहू.) पण एकेकाळी कमी दर्जाची मानली गेलेल्या ह्या कलेला नंतर प्रचंड मान मिळाला. आज जगभरचे कलाप्रेमी लोक आफ्रिकेतले मुखवटे आपल्या वैयक्तिक संग्रहात ठेऊ लागले आहेत.
- दुष्यंत पाटील
#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी
संदर्भ :
No comments:
Post a Comment