ध्यानस्थ तत्वज्ञ

कुतूहल कलाविश्वातलं

ध्यानस्थ तत्वज्ञ

जगविख्यात चित्रकार रेंब्राँ यानं हे चित्र १६३२ मध्ये काढलं. या चित्राचं नाव आहे 'ध्यानस्थ तत्वज्ञ'.

चित्राकडं पाहण्यापूर्वी आपण या काळात तत्वज्ञ हा शब्द कोणकोणत्या अर्थानं वापरला जायचा ते पाहू. माणसाच्या अवस्था, अस्तित्वाविषयीचे प्रश्न हे तर तत्वज्ञान या प्रकारात यायचंच, पण या शिवाय त्या काळात 'natural philosophy' नावाचा एक प्रकार होता. या शब्दाचा अर्थ आहे निसर्गाचा किंवा विश्वाचा अभ्यास. आधुनिक काळातल्या विज्ञानाची ही एक प्रकारे सुरुवात होती.

सोबतच्या चित्राला चित्रकारानं नाव दिलंय "Philosopher in meditation". या चित्रात त्यानं चित्राच्या जवळपास मध्यभागी एक वृद्ध तत्वज्ञ दाखवलाय. त्याच्या टेबलवर काही कागदही आहेत. पण तो काहीतरी विचारात पूर्णपणे बुडून गेलाय. चित्रामधली प्रकाशयोजना अशी काहीतरी आहे की आपल्याला या वृद्धाजवळ प्रकाश जाणवतो. प्रकाश हे अर्थातच ज्ञानासाठी प्रतीक म्हणून वापरलं जातं. वृद्ध खिडकीजवळ बसला असला तरी घराची भिंत जाड आहे. एक प्रकारे बाहेरच्या दुनियेच्या कलकलाटापासून त्याच्यामध्ये अंतर आहे. खोलीतल्या भिंती ओबडधोबड आहेत. त्यावर कसलीही सजावट नाही. जमिनीवर फरशीच्या ठिकाणी दगड दिसतात. विलासी जीवनापासून हा वृद्ध खूपच अलिप्त असल्याचं जाणवतं.  विचार करण्यासाठी, अंतर्मुख होण्यासाठी आवश्यक असणारं शांत वातावरण सोडून ह्या वृद्धाला दुसऱ्या कशातही रस दिसत नाही. आणि त्याला हवं ते वातावरण त्याला मिळालेलं आपल्याला ह्या चित्रात दिसतं.

चित्राच्या उजव्या खालच्या कोपऱ्यात आपल्याला एक वृद्ध स्त्री दिसते.  ही वृद्ध स्त्री मात्र काहीतरी सांसारिक गोष्टींमध्ये मग्न दिसते. कदाचित ती जेवण बनवत आहे असं दिसतंय.

चित्रकारानं या चित्रात कुतूहल वाढवणाऱ्या दोन गोष्टी दाखवल्या आहेत. त्या वृद्ध माणसाच्या मागच्या भिंतीवर आपल्याला कमान असणारे एक छोटेसे दार दिसते. ते उघडल्यावर आत काय असावे? तो काळ लक्षात घेतला तर असं वाटतं की कदाचित हा वृद्ध किमयागार (alchemist) असावा. ह्या किमयागार मंडळींच्या अशा प्रयोगशाळाही असायच्या.

चित्रातली कुतूहल वाढवणारी दुसरी गोष्ट म्हणजे वर जाणारा जिना!हा वृद्ध वर जाऊन आकाशातल्या ग्रहताऱ्याचा अभ्यास करणारा खगोलशास्त्रज्ञ तर नसावा ?

या चित्राचा आकार २८ सेमी X ३४ सेमी इतका आहे. हे चित्र सध्या पॅरिसमधल्या लूर वस्तुसंग्रहालयात आहे.

- दुष्यंत पाटील

#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी

संदर्भ:

http://grandearte.net/rembrandt/philosopher-meditation

https://beautyofbaroque.wordpress.com/2014/07/20/the-philosopher-in-meditation-by-rembrandt-van-rijn-1632/