प्राचीन इजिप्तमधली कला - ४

कुतुहल कलाविश्वातलं

प्राचीन इजिप्तमधली कला - ४

युरोपियन अभ्यासकांना  इजिप्तमधल्या कबरींचा अभ्यास करताना एक गोष्ट ध्यानी आली.. बऱ्याचशा कबरींमध्ये त्यांना चित्रलिपीमध्ये लिहिलेला मजकूरांमध्ये साम्य आढळलं.. त्यांनी या मजकुराला एकत्र करून नाव दिले - "The book of dead"  (मृताचे पुस्तक).. हा मजकूर कबरीमधल्या भिंतींवर, तिथल्या वस्तूंवर तसंच एक प्रकारच्या भूर्जपत्रांवर लिहिलेला असायचा..  मृत्यूनंतरच्या जीवनावर इजिप्तमधल्या लोकांचा विश्वास होता.. हा सारा लिहिलेला मजकूर मृत व्यक्तीस पुढच्या (म्हणजे नव्या) जीवनामध्ये जायला मदत करायचा असं त्यांना वाटायचं.. या मजकुरासोबत बरीचशी चित्रंही असायची.. राजे मंडळी आणि श्रीमंत कुटुंबातल्या व्यक्तींच्या कबरीत वैयक्तिक असाही मजकूर लिहिला जायचा.. पण मध्यमवर्गीयांना मात्र हे परवडण्यासारखं नव्हतं.. ३५०० वर्षांपूर्वीच्या साऱ्या कबरींमध्ये असणाऱ्या मजकुरांमध्ये बरंचंसं साम्य आढळतं.. पण इ पु १५०० मध्ये (म्हणजे सर्वसाधारण ३५०० वर्षांपूर्वी) या मजकुरात बराचसा बदल करण्यात आला.. या The book of dead मध्ये बराचश्या परंपरांमधल्या कथा आणि त्या कथांमधली चित्रंही आहेत...
आज आपण एका कबरीमधली दोन चित्रं थोडीशी जवळून पाहणार आहोत.. ही चित्रं राजाश्रय असणाऱ्या हुनेफर नावाच्या मजकूर लिहीणाऱ्या व्यक्तीच्या कबरीमधली आहेत..

पहिल्या चित्रात आपल्याला मध्यभागी हुनेफरचं ममी दिसतंय. ह्या ममीला आधार देणारी (कोल्ह्याचा चेहरा दिसतो ती) देवता म्हणजे अनिबस. हुनेफरची पत्नी आणि कन्या समोर रडत रडत आपला शोक व्यक्त करत आहेत. त्यांच्या मागं असणारे पुजारी एक प्रकारचा विधी करत आहेत. ममीच्या मागच्या बाजूला कबरीचं चित्र दिसतंय.

याच चित्राच्या खालच्या भागात उजव्या बाजुला आपल्याला एका टेबलवर आपल्याला सारं विधीचं साहित्य ठेवलेलं दिसतं. तिथं एका वासराचा पूढचा पाय कापून नैवेद्य दाखवण्याचं दृष्य आहे. यामध्ये आपल्याला पुढचा पाय नसणारं ते वासरुही आईसोबत दिसतंय. अशा प्रसंगी प्राण्यांचे बळी दिले जायचे.

दुसऱ्या चित्रात आपल्याला हुनेफरचा मृत्यूनंतरचा प्रवास दिसतोय, हे चित्र डावीकडून उजवीकडे वाचायचं आहे. डावीकडं आपल्याला हुनेफरला घेऊन येताना कोल्हयाचा चेहरा असणारा अनिबीस हा देव दिसतोय. त्याच्या दुसऱ्या हातात हुनेफरच्या पुढच्या आयुष्याची एक प्रकारची किल्ली आहे. याठिकाणी हुनेफरचा न्यायनिवाडा होणार असतो. अनिबीस देवता त्याचं हृदय आणि एका पक्ष्याचं पीस यांच्या वजनाची तराजुनं तुलना करणार असतो. त्या काळाच्या लोकांच्या कल्पनेप्रमाणं बुद्धी, भावना, चारित्र्य यांचं स्थान हृदयात असायचं.. जर व्यक्तिचं चारित्र्य शुद्ध असेल तर त्याचं हृदय  पिसापेक्षाही हलकं असतं असं त्यांना वाटायचं !!!  तराजुच्या बाजुला पक्ष्याचं डोकं असणारी एक देवता नोंद घेताना दिसतीये.. जर त्याच्या हृदयाचं वजन कमी निघालं तर त्याला पुढचं जीवन मिळणार असतं.. जर जड निघालं तर ? जड निघालं तर त्याचा प्रवास संपणार असतो.. आपल्याला तराजूच्या बाजूला एक विचित्र प्राणी दिसतोय, त्याचं डोकं मगरीचं आहे तर  उरलेलं शरीर सिंह आणि हिप्पोपोटेमसच आहे. हृदय जड निघालं तर हा प्राणी हुनेफरला  खाणार असतो !! उजवीकडं आपल्याला त्याला जीवन मिळताना दिसतंय तर चित्राच्या वरच्या भागात हुनेफर सार्‍या देवतांची पूजा करताना दिसतोय.

 - दुष्यंत पाटील

#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी

संदर्भ:
इंटरनेटवरील वेगवेगळ्या वेबसाईट्स