हाक मातृभूमीची

कुतुहल कलाविश्वातलं

हाक मातृभूमीची

रशियामधल्या व्होल्गाग्राडला एक भव्य असं शिल्प आहे. हे शिल्प आहे प्रतीकात्मक रशियन मातृभूमीचं. यातली 'रशियामाता' ५२ मीटर उंच आहे. आणि तलवारीसकट या शिल्पाची उंची ८५ मीटर आहे. या शिल्पाचं वजन आहे ८००० टन !!! जेंव्हा हे शिल्प बनवलं गेलं तेंव्हा जगातील सर्वात उंच असणारं शिल्प म्हणून या शिल्पाची गिनीज बुक आॅफ वर्ल्ड रेकाॅर्डस् मध्ये नोंद झाली. आजही युरोपमधलं हे सर्वात उंच शिल्प आहे. जगातलं सर्वात उंच असणारं स्त्रीचं शिल्प हेच आहे.

या चित्रातली प्रतिकात्मक 'रशियन मातृभूमी' एका हातात तलवार घेऊन दुसऱ्या हातानं आपल्या मुलामुलींना लढण्यासाठी बोलवत आहे. या 'रशियामाते'चे उडणारे केस, चेहऱ्यावरचे उग्र, करारी हावभाव, उडणारा पदर, त्यावरच्या वळ्या, मागे वळत अापल्या मुलामुलींना बोलवण्याची देहबोली अाणि एकूणच प्रमाणबद्धता थक्क करणारी आहे.

हे शिल्प इतिहासाला कलाटणी देणाऱ्या एका युध्दातल्या रशियाच्या विजयाचं प्रतिक आहे. दुसऱ्या महायुध्दातल्या सर्वात रक्तरंजित लढायांमधली एक लढाई या शहरात झाली. हे शहर आधी स्टॅलिनग्राड नावानं ओळखलं जायचं. या लढाईनं किती आहुती मागाव्यात? फक्त ७ महिन्यांच्या कालावधीत या लढाईत २० लक्ष रशियन सैनिकांचा आणि नागरिकांचा बळी गेला. (जर्मनीचे १५ लक्ष लोक या शहरात युध्दात मारले गेले ते वेगळेच.) युध्दाच्या दरम्यान या शहरात लढायला येणाऱ्या सैनिकाचं सरासरी उर्वरीत अपेक्षित आयुष्य होतं २४ तास !! इथल्या एक एक घरातल्या लोकांच्या देशासाठीच्या बलिदानाच्या स्मृती अंगावर शहारे आणणाऱ्या आहेत. युध्दातले हजारो बाँब आणि युध्दातले इतर अवशेष इथं अजूनही सापडत असतात. या शिल्पाच्या पायाशी ३४५०५ हुतात्मा झालेल्या सैनिकांचे मृतदेह ओतलेले आहेत.

महायुद्धानंतर स्टॅलिननं या विजयाचं इथं अजरामर असं स्मारक बनवण्याचे आदेश दिले. रशियातल्या साऱ्या शिल्पकारांनी या स्मारकासाठीच्या आपापल्या कल्पना पाठवल्या. स्टॅलिननं येवगेनी वुचेतीच या शिल्पकाराची यातून निवड केली. हा शिल्पकार समाजवादाशी संबंधीत वास्तववादी शिल्पांसाठी सुप्रसिद्ध होता. शिल्पकाराला या ठिकाणी कलात्मक आव्हान होतं ते मातृभूमीची हाक दाखवण्याचं. त्यानं 'रशियामातेचं' शिल्प तयार करताना माॅडेल म्हणून कुणाला वापरलं याविषयी बरेच मतप्रवाह आहेत. 

या शिल्पस्मारकाकडं जायला २०० पायऱ्या आहेत. त्या युध्दातल्या २०० दिवसांचं प्रतिक आहेत. या पायऱ्या चढून जाताना बाजूला सैनिक अाणि त्यांचं ब्रीदवाक्य 'एक पाऊलही मागं नाही' दाखवलं आहे. 'रशियामातेचं' मुख्य शिल्प त्याग, वीरता, शक्ती, नैतिकता आणि लष्करी वृत्ती यांचं प्रतिक आहे.

हे स्मारक बांधताना अभियांत्रिकी स्वरूपाची कित्येक आव्हानं होती. पण रशियन अभियंत्यांनी आपली सारी कामगिरी चोखपणे पार पाडली. शिल्पाचं अनावरण झाल्यावर अतिशय कुशल अशा गिर्यारोहकांची एक खास टीम या शिल्पाची देखरेख करण्यासाठी नेमण्यात आली. अजूनही नेमलेले कुशल गिर्यारोहक शिल्प व्यवस्थित आहे की नाही याची नियमितपणे तपासणी करत असतात. शिल्पावरच्या छोट्या छोट्या भेगांचीही ते नोंद घेत असतात. गरज असेल तिथं दुरुस्तीचं कामही करतात. नोकरी म्हणून हे गिर्यारोहक काम करत असले तरी काम करताना त्यांच्यात एक वेगळाच पवित्र भाव, अभिमान आणि समाधान दिसून येतं.

- दुष्यंत पाटील

#ज्ञानभाषामराठीप्रतिष्ठान
#माझीशाळामाझीभाषा
#कारागिरी

संदर्भ:

इंटरनेटवरील वेगवेगळ्या वेबसाईट्स